طرح‌های مختلف برای خودکفایی در کشاورزی و ۹۲ درصد منبع آبی که در این حوزه مصرف می‌شود از مسائلی است که سال‌ها است در ایران توسط کارشناسان بحث می‌شود؛ برخی بر این باورند که با این روند در آینده میزان منابع آب ایران کافی نیست و برخی دیگر هم معتقدند توسعه کشاورزی برای حفظ امنیت غذایی در ایران لازم است.
برای پاسخ دادن به این ابهامات، هفته پیش تحقیقی از ۴ محقق ایرانی (محسن مسگران، کاوه مدنی، حسین هاشمی و پویا آزادی) در مجله نیچر منتشر شد. این تحقیق بر اساس مکان، نوع خاک و متغیرهای اقلیمی به ۶ قسمت مختلف تقسیم شد و از کیفیت کشاورزی در این مناطق، طبق متغیرهای مختلف گفته شد.
با توجه به این تحقیق شاید بتوان نتیجه گرفت برای خودکفا شدن در تولیدات کشاورزی، باید نگاه زیست محیطی تری به آب و خاک وجود داشته باشد؛
اما در ابتدای این تحقیق در رابطه با شرایط امنیت غذایی در آمده است؛ «آمار جدید نشان می‌دهد، با توجه به روند افزایش جمعیت برای تامین مواد غذایی جمعیت ۹٫۱ میلیاردی در سال ۲۰۵۰ باید میزان تولید محصولات کشاورزی ۷۰ درصد افزایش پیدا کند، امنیت غذایی در کشورهای توسعه به علت افزایش جمعیت نگران کننده تر هم هست. در واقع اینکه برای رسیدن به چنین هدفی آیا منابع آبی و زمینی کافی وجود دارد، موضوع ارزیابی‌های جهانی زیادی بوده است.»
پاسخ ارزیابی‌های مختلف به این سوال امیدوار کننده است و منابع کافی برای تامین غذای کره زمین در سال ۲۰۵۰ وجود دارد، اما شرایط برای کشورهای خاورمیانه و آفریقا شمالی فرق دارد، ایران به عنوان یک کشور بزرگ در این منطقه سال‌ها است اهداف بلندپروازانه‌ای برای دستیابی به خودکفایی در مواد غذایی دارد، در این تحقیق در این رابطه نوشته شده است: «برنامه ایران برای خودکفایی در گندم از سال ۱۹۹۰ میلادی شروع شد، اما میزان تولید گندم در ایران به میزان کمی افزایش یافته و این یعنی هرگز واردات دانه به ایران کاهش پیدا نکرده است.»
وضعیت سازگاری زمین ایران بدون توجه به محدودیت‌های اقلیمی
در تحقیق منتشر شده در مجله نیچر وضعیت زمین‌های ایران برای کشاورزی با بررسی پارامترهای مختلف ارزیابی شده است، براساس این تحقیق اگر بخواهیم کیفیت زمین ایران را بر اساس مکان نگاری و خاک بررسی کنیم متوجه می‌شویم که ۷۴ درصد زمین ایران یعنی حدود ۱۲۰ میلیون هکتار، برای کشاورزی نامناسب است.
در این رابطه در این تحقیق آمده است: «این آمار نشان می‌دهد که بدون در نظر گرفتن متغیرهای اقلیمی و منابع آب برای اکثریت زمین ایران در مرکز، شرق و جنوب شرقی ایران پتانسیل کمی برای کشاورزی دارد.»
اما اوضاع با درنظر گرفتن شراط خاص اقلیمی ایران، بدتر می‌شود؛ تنها ۱۱درصد زمین های ایران شرایط مناسبی برای کشاورزی دارند؛
وضعیت سازگاری زمین ایران برای کشاورزی دیم
اگر بخواهیم شرایط اقلیمی ایران را برای انجام کشاورزی در نظر بگیریم وضعیت بدتر هم می‌شود، بر اساس تحقیق انجام شده ۹۸ درصد ایران در وضعیت فراخشک، خشک و نیمه خشک قرار دارد. اوت و ژانویه به ترتیب خشک‌ترین و مرطوب‌ترین ماه‌ها در ایران است، همچنین نیمی از کشور در چند ماه سال در شرایط فراخشک قرار دارد.
این شرایط در فصل تابستان باعث می‌شود منابع آب ایران تبخیر شود و از سوی دیگر میزان آب مورد نیاز گیاه هم برخی مواقع افزایش پیدا کند که این باعث می‌شود در فصل تابستان یا برداشت محصولات کشاورزی کاهش پیدا کند یا کلا برداشت محصولات کشاورزی از بین برود.
در این رابطه در قسمتی از این تحقیق نوشته شده است؛ «تقریبا همه مناطق مرکزی ایران (یزد، سمنان، استان مرکزی و اصفهان)، اکثر مناطق شرقی (خراسان جنوبی و جنوب خراسان رضوی)، جنوب شرقی (سیستان و بلوچستان و کرمان) ایران برای کشاورزی دیم نامناسبند. تقریبا در کل شرق ایران فقط شمال خراسان رضوی وضعیت خوبی برای کشاورزی دیم دارد.
درواقع حدود ۱۱درصد از سطح ایران شرایط مساعد برای کشت دیم دارد.
وضعیت مزارع ایران برای کشاورزی چگونه است؟
اما برای مشخص شدن شرایط مزارع ایران در این تحقیق ۱٫۲ میلیون هکتار از ۲۴ میلیون هکتار مزارع ایران بررسی شد و بر اساس آن شرایط نیمی از زمین‌های ایران برای کشاورزی نامناسب است.
بر این اساس نه تنها کمبود آب یکی از مسائل زیست‌محیطی ایران است و مانع توسعه کشاورزی می‌شود، بلکه نبود زمین‌های مناسب از دیگر عواملی است که مانع توسعه کشاورزی در ایران می‌شود. در تحقیق منتشر شده در مجله نیچر نوشته شده است: «پس در آینده فشارهای زیست‌محیطی امکان گسترش زمین را در ایران محدود می‌کند.»
البته در این تحقیق از راه حل این مسئله هم نوشته شده است: «توزیع زمین‌های کشاورزی از زمین‌های بی کیفیت به زمین‌های مناسب‌تر می‌تواند شرایط تولید محصولات و توسعه کشاورزی را بهبود بخشد. البته این کار به نقشه دقیقی از زمین‌های کشاورزی در ایران نیاز دارد که چنین چیزی در ایران وجود ندارد. فعالیت‌های کشاورزی بدون سود در مناطق نامناسب باید قطع شود چرا که این اقدام نسبت به هزینه‌ای که دارد سود کمی دارد.»
در پایان این تحقیق در قسمت نتیجه‌گیری آمده است: «افزایش ظرفیت تولید غذا در ایران باید از طریق اجرای برخی روش‌های مدرن کشاورزی صورت بگیرد، مخصوصا در مناطقی که زمین نامناسبی دارند. برای رسیدن به خودکفایی غذایی ایران باید بین امنیت غذایی و کمبود آب خود تعادل ببخشید. این نتیجه‌گیری برای بسیاری از آن کشورها در این منطقه که آب آنها کشاورزی بلندمدت کم است هم وجود دارد.»
منبع:نیو صدر کد خبر:- تاریخ انتشار:پنجشنبه ۲۶ مرداد ۱۳۹۶ – ۱۸:۱۱:۲۱
