شرق در جهانی که تقاضای روزافزون برای آب با محدودیت جدی منابع روبه‌روست و به‌واسطه برداشت بی‌رویه، آلودگی و تغییرات آب‌وهوایی، همواره تحت تنش‌های فزاینده است، نادیده‌انگاشتن فرصت‌هایی که می‌توان با مدیریت فاضلاب تحصیل کرد، غیرقابل تصور است. در ۴٣ کشور با جمعیتی بالغ بر ٧٠٠ میلیون نفر که انتظار می‌رود تا سال ٢٠٢۵ به ١/٨ میلیارد نفر افزایش یابد، مسئله کمبود آب، معضلی بلندمدت است. براساس برآوردها، تا سال ٢٠٣٠، تغییرات آب‌وهوایی، حدود نیمی از مردم جهان را با بحران آب مواجه خواهد کرد. در بسیاری از نقاط جهان، از توانایی تأمین آب به دلیل افزایش جمعیت، به‌طور قابل ملاحظه‌ای کاسته شده و تا سال ٢٠۵٠ براساس پیش‌بینی‌ها، حدود سه‌چهارم جمعیت جهان با کمبود آب روبه‌رو خواهند شد. معضلات درهم‌تنیده بسیاری در رابطه با مدیریت آب سالم وجود دارد. خطراتی که آب سالم را مورد تهدید قرار می‌دهد و در مسیر تأمین آن اخلال ایجاد می‌کند و همچنین مسائلی که در پی کمبود آب و کاهش منابع آبی قابل دسترس ایجاد می‌شود، باید همواره مورد بازبینی و بررسی ویژه قرار گیرد. مدیریت ایمن و امکان تأمین آب سالم از منابع غیرمرسوم، چالش دیگری است که بیش از نیمی از جهان با آن روبه‌روست. درهم‌آمیزی آب سالم و فاضلاب، کاهش کیفیت آب و نمک‌زدایی از منابع آبی و وجود رادیواکتیو در برخی سفره‌های آب زیرزمینی، از موارد چالش‌زا در تأمین آب سالم از منابع غیرمرسوم است. برای مدت‌ها، حل معضل دفع فاضلاب، تنها مسئله مطرح بود. اما اکنون با توجه به گسترش بحران کمبود آب در بسیاری از مناطق جهان، این دید رو به تغییر است و درک همگانی نسبت به موضوع جمع‌آوری فاضلاب، تصفیه و استفاده مجدد آن به طور گسترده افزایش یافته است. ایجاد زیرساخت‌ها، نقطه ثقل حل معضل فوق در سراسر جهان است. کار و تجارت اگر «مثل قبل» صورت گیرد، شرایط بسیار بدتری برای همگان پدید خواهد آمد. برآورد شده که بیش از ٨٠ درصد فاضلاب سراسر جهان (در برخی کشورهای درحالتوسعه حدود ٩۵ درصد) بدون هیچ تصفیه‌ای در محیط زیست رها می‌شود. نتایج این وضعیت، هشدار‌دهنده است. در قاره‌های آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین، آلودگی رودخانه‌ها بیشتر شده است. در سال ٢٠١٢، بیش از ٨٠٠ هزار نفر به دلیل بیماری‌های ناشی از آلودگی آب، نبود تأسیسات و تسهیلات تخلیه فاضلاب و رعایت بهداشت عمومی، جان خود را از دست دادند. حدود ٢۴۵ هزار کیلومتر مربع از اکوسیستم اقیانوس‌ها و دریاها، به دلیل رها‌سازی بی‌رویه فاضلاب و افزایش مناطق فاقد حیات و بدون اکسیژن، دچار شرایط وخیم شده و بر پرورش آبزیان، تأمین زنجیره غذایی و امرار معاش مردم، تأثیر نامطلوبی گذاشته است. در کشورهای درحالتوسعه، تخلیه فاضلاب تصفیه‌نشده یا با تصفیه ناکارآمد در محیط زیست، امری معمول است. در نتیجه معیشت مردم در زمینه‌های کشاورزی، شیلات، پرورش آبزیان و گردشگری را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. این وضعیت تبعات منفی بر سلامت جامعه داشته و در نتیجه به کاهش بهره‌وری و کارایی نیز منجر می‌شود. دفع نامناسب فاضلاب، سالانه به سلامت بیش از ۶۵ میلیون نفر صدمه زده و به عفونت هپاتیت A، انواع بیماری‌های انگلی، عفونت‌های دستگاه گوارش و بیماری‌های تنفسی می‌انجامد. مدیریت صحیح استفاده از فاضلاب در آبیاری محصولات کشاورزی، چالشی بسیار جدی است. لازم است در استفاده از فاضلاب‌ها در آبیاری، سلامت زارعین و محصولات کشاورزی مورد نظارت و کنترل شدید قرار گیرد. مسئله گردآوری داده‌ها، به‌ویژه در کشورهای درحالتوسعه، یکی از معضلات مهم است. تجزیه و تحلیل‌های اخیر گواه آن است که از میان ١٨٨ کشور، تنها در ۵۵ کشور اطلاعات کافی نسبت به میزان تولید فاضلاب، تصفیه و استفاده مجدد از آن وجود دارد و در بقیه یا اطلاعات بسیار پراکنده است یا اصلا اطلاعاتی وجود ندارد. در اکثریت کشورهایی که داده‌ها وجود دارد، تاریخ مصرف آن گذشته است. وجود چنین گلوگاه اطلاعاتی، مانع اساسی در پیشرفت تحقیقات و دستیابی به توسعه لازم در فناوری تکنولوژیک و همچنین تطبیق با شرایط خاص هر محل و نیاز‌های آن است. بهبود مدیریت فاضلاب بیش از همه موجب تغییرات زیر است:
کاهش آلودگی منابع حیاتی
حذف آلاینده‌ها از فاضلاب در جریان
استفاده مجدد از آب استحصال‌شده
ارتقای فناوری محصولات فرعی حاصل از آن
ایجاد اشتغال
این کارکرد‌ها از لحاظ اجتماعی، محیط زیست و اقتصاد به سود جامعه است. حل مسئله فاضلاب برای ارتقای سلامت انسان‌ها و سطح رفاه، افزایش رشد اقتصاد‌های محلی و ملی، افزایش کیفیت آب، هوا و خاک، حمایت و بهینه‌سازی اکوسیستم و خدماتی که در این زمینه انجام می‌شود، بسیار ضروری است. در حقیقت بهبود مدیریت فاضلاب، یکی از عوامل تعیین‌کننده دستیابی به توسعه پایدار برای همگان است. تنوع موادی که از جریان فاضلاب قابل استحصال است، شامل مواد مغذی، ارگانیک، انرژی حرارتی، شیمیایی و آبی و سایر فراورده‌های فرعی مانند بیوگاز می‌شود.
در کشورهای درحالتوسعه، ساخت تأسیسات کوچک تصفیه با لجن فعال، آب‌بندها و سازه‌های تالابی نه‌تنها می‌تواند به‌عنوان منبع اشتغال شناخته شود بلکه بیوگاز حاصل از آن فرصتی برای ایجاد درآمد خواهد بود. مواد مغذی حاصل از فاضلاب شهری می‌تواند به مصارف کشاورزی برسد. میزان فاضلاب در جریان فعلی به طور تئوریک قابلیت آبیاری ۴٠ میلیون هکتار (یا ١۵ درصد از تمام زمین‌های در حال آبیاری فعلی) را دارد. این میزان دو برابر ٢٠ میلیون هکتار زمینی است که درحال‌حاضر با آب حاصل از تصفیه فاضلاب آبیاری می‌شود.
همچنین معیشت کشاورزی در این بخش به‌طور درخورملاحظه‌ای مورد حمایت قرار خواهد گرفت. بر مبنای بررسی‌های انجام‌شده، توسعه کشاورزی، ساخت و تجهیز سیستم‌های آبیاری و سامان‌بخشی و ایجاد خدمات بهداشت عمومی در پی آن، بر ایجاد مشاغل اثری بسزا خواهد داشت. برای مثال در هندوستان، برآورد شده که فاضلاب، امکان آبیاری سالانه ١/۵-١ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی را داشته و می‌تواند موجب اشتغال ١٣٠ میلیون نفر روز شود. آب غنی از مواد مغذی می‌تواند در عملیات پرورش آبزیان در آب‌بندها ایجاد شغل کند. درحال‌حاضر، استفاده از فاضلاب به طور گسترده در مزارع پرورش ماهی در کشورهای چین، هندوستان، اندونزی و ویتنام صورت می‌گیرد. اگرچه گسترش مناطق شهری موجب کاهش اراضی مزارع پرورش ماهی شده، اما نگرانی‌های جدی مربوط به مسائل بهداشتی پابرجاست.
صید ماهی از مزرعه پرورش ماهی با آب فاضلاب کلکته (هندوستان)
عدم رعایت موازین ایمنی و بهداشت در استفاده از فاضلاب در کشاورزی، به آلوده‌سازی محصول زراعی، احشام و محصولات آن، خاک و همچنین ذخایر آبی منجر می‌شود. نگرانی‌های بسیار جدی نیز درباره کارگران شاغل در بخش کشاورزی که تماس مستقیم با فاضلاب دارند، وجود دارد. هم‌اکنون نیز، استفاده از تجهیزات مکانیزه زراعی و برداشت، خشک‌بودن محصول پیش از برداشت و وجود فاصله طولانی بین آبیاری‌ها می‌تواند موجب کاهش خطراتی شود که بهداشت این کشاورزان را تهدید می‌کند. درحال‌حاضر بسیاری از کشورها با کمبود پرسنل کارآمد در صنعت تصفیه فاضلاب روبه‌رو هستند. بنابراین باید آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و تکنولوژیک پیشرفته و تلاش‌های مهارت‌آموزی جدی در این زمینه صورت گیرد. در برخی از کشورها همکاری بین بخش فاضلاب و مؤسسات آموزشی وجود ندارد و در نتیجه هیچ تناسبی بین تعداد افراد و مهارت‌هایی که به کارگران آموزش داده شده و نیاز واقعی این بخش وجود ندارد. این در حالی است که ایجاد و گسترش همکاری در توسعه تأسیسات استفاده مجدد از فاضلاب، امری فوق‌العاده ضروری است. افزایش اقبال عمومی در استفاده مجدد از فاضلاب امری ضروری برای پیشرفت رو به جلو است. این وجهی مهم از کار آموزشی و ارتقای مهارت‌هاست که به آگاهی‌بخشی عمومی و تغییر پیش‌داوری‌ها درباره ریسک سلامت و نگرانی‌های فرهنگی – اجتماعی استفاده از فاضلاب تصفیه‌شده کمک می‌کند. تصفیه فاضلاب، از لحاظ تجاری بسیار ارزنده است. به‌عنوان بخشی ضروری در گردش اقتصاد، فاضلاب و ارتقای فرایند تولید محصولات جنبی آن می‌تواند موجب ایجاد فرصت در بخش بازرگانی شده و به کاهش قیمت تمام‌شده تأسیسات و ایجاد نوآوری در این صنعت منجر شود. ما نیز خواهیم توانست از مواهب افزایش انرژی حاصله، مواد مغذی، ارگانیک و آلی، فلزات و سایر محصولات فرعی آن بهره‌مند شویم.
منبع:شرق کد خبر: ۳۳۷۸۸ تاریخ انتشار:۱۷ خرداد ۱۳۹۶
