سیل در ۱۴ استان ایران/ دلایل طغیان آب و خسارت‌هایش/ سیلاب‌ها برای زندگی تالاب‌های روبه‌مرگ مفیدند؟

با گذشت ۷۲ ساعت از وقوع سیلاب در ۱۲ استان‌ کشور، امدادرسانی به مناطق سیل زده و نجات و اسکان سیل‌زدگان در حالی ادامه دارد که هنوز راه‌های ارتباطی برخی روستاها قطع است .

بارش سه روزه باران در غرب و جنوب‌غرب کشور اگر چه قربانی بالایی نداشت اما خسارات زیادی را به بخش باغی، کشاورزی و مسکونی وارد کرد. بارشی که گرچه از شدت آن کاسته شده اما از عصر جمعه مسیر شمال شرق کشور را در پیش خواهد گرفت و با عبور از تهران، قزوین، البرز، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، گیلان، مازندران، گلستان و … در خراسان شمالی، خراسان رضوی و شمال سمنان قدرت نمایی خواهد کرد، پیش‌بینی که با ابلاغ سازمان مدیریت بحران امدادگران این استان‌ها را نیز به حالت آماده‌باش درآورده است.

همزمان مرتضی اکبرپور، معاون آمادگی و مقابله سازمان مدیریت بحران کشور درباره آخرین وضعیت امدادرسانی به سیل‌زدگان در غرب و جنوب‌غرب کشور گفت: از حدود ۷۲ ساعت پیش بارش‌ها در نقاط جنوب غربی کشور آغاز شده و تا ساعتی پیش نیز ادامه داشت اما در حال حاضر طبق پیش‌بینی هواشناسی این سامانه بارشی به سمت شمال شرق کشور در حال حرکت است. سازمان مدیریت بحران طبق اخطاریه‌های قبلی هواشناسی هشدارهای لازم را به دستگاه‌های امدادی و خدماتی داده و پیش از شروع بارندگی آنان را به حالت آماده باش درآورده بود.

وی با بیان اینکه در مجموع سه استان خوزستان، ایلام و لرستان دارای بیشترین بارندگی و خسارات ناشی از جاری شدن سیلاب هستند و امدادگران نیز همچنان در این مناطق در حال امدادرسانی به شهروندان‌ هستند، گفت: از دستگاه‌های ارزیاب خواسته‌ایم که هرچه سریع‌تر ارزیابی‌های خود از خسارات ناشی از سیل را به سازمان مدیریت بحران اعلام کنند تا اقدامات لازم در این زمینه انجام شود. متاسفانه در پی این حادثه دو تن جان خود را از دست داده اند. یک نفر جوانی ۲۲ ساله و چوپان بود که در لرستان به دلیل اصابت صاعقه جانش را از دست داد و دیگری نیز زنی بود که در باغ شخصی‌اش در ایلام به رودخانه افتاده و متأسفانه جان خود را از دست داده است.

همچنین،  سیدمصطفی مرتضوی، سخنگوی سازمان امداد و نجات از آماده باش ۱۰۰درصدی امدادگران و نجاتگران در پی هشدار سازمان هواشناسی برای بارشهای شدید در ۱۴ استان خبر داد و به ایسنا گفت: بدنبال هشدار سازمان هواشناسی نسبت بارش شدید باران و تگرگ، وزش شدید باد، بارش برف و مه غلیظ در محورهای کوهستانی امدادگران و نجاتگران جمعیت هلال احمر جهت ارایه خدمات بموقع و موثر در استانهای تحت تاثیر، در اماده باش کامل هستند و با توجه به پیش بینی‌های سازمان هواشناسی برای شدت بارش‌ها در شمال و شرق خوزستان، شمال بوشهر، شمال هرمزگان، مناطق مرکزی کرمان، لرستان، کهگیلویه‌، چهارمحال، غرب فارس و مناطق شمالی استان های قزوین، البرز و تهران، خراسان شمالی، شمال خراسان رضوی و شمال سمنان سازمان امداد و نجات با توان کامل در این استانها در آماده باش است.

وی همچنین در تشریح عملیات سیل و آبگرفتگی طی ٧٢ ساعت گذشته گفت: ١٢استان لرستان، ایلام، کرمانشاه، فارس، خوزستان، چهارمحال، همدان، اصفهان، خراسان شمالی و رضوی، کردستان و آذربایجان شرقی تحت تاثیر سیل و آبگرفتگی قرار دارند و بر این اساس از حدود ۷۲ ساعت گذشته ١٣۶شهر، روستا و مناطق عشایرنشین مورد امدادرسانی قرار گرفته اند.

وی امدادرسانی به ۵۶۰۰ نفر از سیل زدگان را مورد اشاره قرار داد و افزود: همچنین با برپایی ۵۴۸ دستگاه چادر امدادی ۲۵۰۰ تن از سیل زدگان اسکان اضطراری یافتند. همچنین ۱۱ تن به مناطق امن منتقل شدند که نجات پنج نفر از آنها طی سه سورتی پرواز صورت گرفته است.

در نقشه زیر پراکندگی وقوع سیل طی سال های ۱۳۳۰ تا ۱۳۹۰ را مشاهده کنید.

انواع سیلاب ها

سیل کوتاه‌مدتی است که معمولا با بالاآمدن سریع سطح آب و جریان نسبتا زیاد همراه بوده و بیشتر از یک رگبار شدید روی منطقه‌ای کوچک به‌وجود می‌آید. این سیل با زمان هشدار کم و گاهی بدون هشدار رخ می‌دهد و در عرض چند دقیقه به نقطه اوج می‌رسد به این دلیل به آن سیل برق‌آسا نیز گفته می‌شود .

اثرات این سیل اغلب مصیبت‌بار است و بسته به وسعت و نوع کاربری حوزه، ممکن است فاجعه انسانی بزرگی به‌بار آورد. سیل‌های گلابدره تهران (۱۳۶۶)، ماسوله گیلان (۱۳۷۷) و گلستان که در مردادماه ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱ اتفاق افتاد، مثال‌هایی از این نوع سیل مخرب است.

سیلاب رودخانه‌ای

سیلاب در رودخانه‌ها مسأله‌ای طبیعی و غیرقابل‌اجتناب است. برخی سیلاب‌ها به‌طور فصلی مثلا با بارندگی‌های بهاره یا زمستانه توأم با ذوب برف‌ها اتفاق می‌افتد که در این مواقع بستر رودخانه‌ها سریعا پرآب می‌گردد، مانند سیل رودخانه‌ها کارون، هیرمند و کرخه که آب رودخانه به‌تدریج بالا آمده و زمین‌های مجاور را زیر آب می‌برد.

این سیل برخلاف سیل ناگهانی زمان هشدار مناسبی برای تخلیه و دورشدن از منطقه سیل‌گیر دارد و چنانچه از ساخت‌وسازهای غیرمجاز در بستر و حریم رودخانه‌ها جلوگیری شود، می‌توان خسارات ناشی از این سیل را به حداقل رسانید.

سیلاب شهری

با تغییر کاربری اراضی از مزارع و جنگل به خیابان و ساختمان، قدرت جذب باران توسط زمین کم می‌شود. اراضی شهری ۲ تا ۶ برابر رواناب بیشتر نسبت به اراضی بکر و طبیعی تولید می‌کنند. در زمان وقوع سیلاب شهری خیابان‌ها و کوچه‌های شهر به مجراها و مسیل‌های پرسرعتی تبدیل می‌شوند که می‌توانند زندگی شهری را مختل کرده و موجب خسارات فراوانی گردند.

به‌طورکلی سیلاب‌هایی که در شهرها رخ می‌دهند خسارات ناشی از آن را می‌توان به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم کرد:

خسارات مستقیم شهری؛ خسارات مستقیم شهری شامل خسارات مربوط به ساختمان‌های مسکونی، اسباب و لوازم و تجهیزات داخل آن‌ها، امکانات مربوط به خدمات زیربنایی و عمومی از قبیل خیابان‌ها، پل‌های داخل شهر، سامانه‌های آب و فاضلاب، برق، مخابرات و مجموعه‌های تجاری و صنعتی و امکانات و تجهیزات و تأسیس‌های آب‌ها و همچنین امکانات حمل‌ونقل و تردد داخل شهری از جمله خودرو عمومی و مواردی از این قبیل است.

خسارات غیرمستقیم شهری؛ خسارت غیرمستقیم شهری نیز شامل زیان‌های ناشی از کاهش خرید و فروش و تولید در مجموعه‌های تجاری، صنعتی و خرده‌فروشی‌های خسارت‌دیده، دستمزدهای قطع‌شده، اختلال در سامانه‌های حمل‌ونقل و ارتباطات، هزینه‌های مربوط به جابجایی کالاها، اسباب و لوازم، تجهیزات و تأسیس‌ها و خدمات از مناطق سیلابی به بیرون و برگشت آن‌ها به محل اولیه بعد از بهبود شرایط سیلابی هزینه‌های پاکسازی محیط، برقراری امکانات موقت برای سیل‌زدگان، برپایی سیل‌بند موقت و… است که به راحتی ملموس و قابل‌اندازه‌گیری است..

عوامل مؤثر در بروز سیلاب

عوامل بروز سیل را می‌توان به‌طورکلی به سه دسته اقلیمی، خصوصیات فیزیکی و فعالیت‌های انسانی تقسیم کرد. علت اصلی وقوع سیل بارش است. خصوصیات فیزیکی حوضه‌ها باعث می‌شود که حجم زیادی از بارندگی به رواناب تبدیل شود؛

وضعیت سیل در جهان و آسیا

بلایا با منشا آب و هوایی در سطح جهان روند روبه رشدی داشته و موجب بروز خسارات جانی و مالی بسیاری شده است. از سال ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۲ تعداد ۸۸۳۵ گونه از بلایا مانند: خشکسالی, گرمای شدید, سیل, توفان های حاره ای و اپیدمی های بهداشتی مرتبط با آن ها، در سطح جهان، باعث مرگ ۱٫۹۴نفر میلیون نفر و ضرر اقتصادی ۴٫ ۲ تریلیون دلاری شده است.

در آسیا وقوع ۲۶۸۱ مورد از بلایای طبیعی از ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۲ باعث مرگ ۹۱۵۳۸۹ نفر و خسارت ۷۸۹٫۸ میلیارد دلاری شده است. بیش ترین میزان وقوع حوادث طبیعی در این قاره مربوط به سیل ۴۵ درصد و توفان ۳۵ درصد است. به طوری که توفان ۷۶ درثد تلفات جانی و سیل۶۰ درصد خسارت مالی را به بار آورده است. وقوع سه توفان گرمسیری در بنگلادش و میانمار باعث مرگ بیش از ۵۰۰۰۰۰ نفر شد و سیل های ۱۹۹۸ چین نیز بیشترین ضررهای مالی را در پی داشته است.

سیل برای ایران مفید است؟

در کنار تمامی این موارد برخی معتقدند نباید در مواجهه با وقوع سیل اقدامات پیشگیرانه ای را در نظر گرفت. در همین رابطه پیش از این معاون امور تالاب‌ها سازمان محیط زیست گفته است:‌ سیلاب‌ها برای تالاب‌ها به‌ویژه تالاب‌هایی که رو به خشک شدن هستند فواید بسیار زیادی دارد چرا که به غیر ورود آب به آنها موجب تعدیل شدن شوری تالاب می‌شود.

همچنین احمدعلی کیخا معاون سابق محیط طبیعی سازمان محیط زیست پیش این از دراین باره به خبرآنلاین گفته است: «به نظر من ساخت سد باید آخرین چاره برای تامین آب باشد. معتقدم که منافع سیل در کشور ما بیش از هزینه هایش است. باید اجازه دهیم سیل ها بیایند و بروند. باید برویم در هدایت سیلاب ها. این که ما سفره های زیر زمینی خودمان را تغذیه کنیم. ما کشور خشکی هستیم اینجا درجه حرارت بالاست میزان تبخیر بالاست. وقتی سطح تماس آب را با هوا زیاد می کنیم یعنی خودمان امکان تبخیربیشتری را فراهم کردیم به طور کلی بنده از منظر اقتصاد منابع اب موافق سد سازی در کشور با این شکل و رویه نیستم.»

او اضافه کرده بود: «می گویم باید آخرین جایگزینی باشد یعنی ما چاره ای دیگری نداشتنه باشیم برای تامین آب شرب خودمان و یا تنظیم آب کشاورزی خودمان. باید بیشتر توانمان را بگذاریم روی هدایت آب. همان کاری که در گذشته مردم انجام می دادند. شنیدم که مهاب قدس یک گزارشی داده است که ما سدها را می سازیم برای تولید انرژی پاک و انرژی آبی. این چه حرفی است در کشوری که این همه ساعات آفتابی داریم. در کشوری که این همه جریان باد داریم. در همان زابل در غرب دریاچه هامون در مطالعه ای که خود وزارت نیرو انجام داده است و فنلاندی ها کار کرده بودند اعداد نجومی گفته می شد از ۲۰ هزار مگاوات تولید انرژی تا صد هزار مگاوات. مگر چیز کمی است؟ خوب بروید آنجا و انرژی پاک تولید کنید»

منبع:خبرآنلاین کد خبر:۴۷۴۲ تاریخ انتشار:جمعه ۲۷ فروردین ۱۳۹۵ – ۱۷:۲۴:۱۶