شرایط فاجعه‌بار منابع آب‌های زیرزمینی

شرایط ، کاملا نگران کننده است، چرا که قرار گرفتن کشورمان در منطقه گرم و خشک و نیمه خشک زمین، خبر از کاهش بیشتر منابع آب و در نتیجه پیامدهای منفی بیشتر از جمله شکل گیری تنش‌های اجتماعی در بین استانها و در نهایت مناطق مختلف می‌دهد.

متخصصان ، مسئولان و فعالان امور آب سالها است از وجود تنش و کمبود جدی آب در ایران و به ویژه ایران مرکزی سخن می گویند. این کمبود و بحران جدی، در پدیده ها و مشکلاتی از جمله بحران دریاچه ارومیه در غرب کشور، دریاچه هامون در شرق، زاینده رود و گاوخونی در مرکز و فرونشست و فروچاله های متعدد در سراسر کشور خود را نشان داده است. شکی نیست که آب به عنوان مایه حیات بشر یکی از ارزشمندترین و مهم‌ترین عناصری است که مردم جهان از دیرباز به آن توجه داشته و قداست خاصی برای آن قائل بوده اند، تا جایی که آب در مناسک و آئین‌های دینی و ملی جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده بود.

در اسلام نیز آب و نزول باران همواره مطرح و برای زندگی انسان، گیاهان و جانوران دارای ارزشی بی بدیل بوده و مورد توجه قرار گرفته است.

در کشور ما فقدان حکمرانی موثر در مدیریت منابع آب زیرزمینی، احداث سدهای مخزنی بیش از پتانسیل منابع آب حوضه های آبریز، عدم تحقق برنامه های وزارت نیرو در بخش آب زیرزمینی به دلیل محدودیت منابع مالی، عدم توجه جدی و موثر به شکل گیری و تقویت تشکل های آب بران و استفاده بهینه از آنها، تصویب و ابلاغ قانون تعیین تکلیف چاه های فاقد پروانه بهره برداری در سال ۸۹، تصویب طرح توسعه کشاورزی در سالهای گذشته، افزایش سطح زیر کشت بیش از پتانسیل منابع آب زیرزمینی، پایین بودن بهره‌وری منابع آب در بخش های مصرف بویژه کشاورزی از دلایل عمده بروز مشکلات فعلی هستند.

اکنون شرایط ، کاملا نگران کننده است، چرا که قرار گرفتن کشورمان در منطقه گرم و خشک و نیمه خشک زمین، خبر از کاهش بیشتر منابع آب و در نتیجه پیامدهای منفی بیشتر از جمله شکل گیری تنش‌های اجتماعی در بین استانها و در نهایت مناطق مختلف می‌دهد.

از آنجا که منابع سطحی به تنهایی جوابگوی کلیه نیازهای این استان نبوده اند، مخازن آب زیرزمینی نیز به طور بی رویه مورد بهره برداری قرار گرفته، تا جایی که این موضوع سبب عدم تعادل بیلان آبخوان ها، افت سطح آب زیرزمینی و کاهش ذخیره مخازن شده است.

این امر بیانگر این واقعیت است که جهت بهره برداری پایدار از منابع آب باید نوع نگاه، برنامه ریزی و مدیریت در این حوزه تغییر کند لذا طرح ایجاد تعادل بین منابع و مصارف آب زیرزمینی، جبران کسری حجم مخزن دشت های دارای بیلان منفی(متوسط سالانه حدود ۵ میلیارد متر مکعب و کسری تجمعی تا کنون ۱۱۰ میلیارد متر مکعب)، ۵۰۰ میلیون متر مکعب برای سال ۹۴ و ۱۰۰ میلیون متر مکعب برای سال ۹۵، ۴۶ درصد جلوگیری از اضافه برداشت چاه های مجاز، ۳۴ درصد انسداد چاه های غیرمجاز، ۴ درصد تغذیه مصنوعی، ۴ درصد تغذیه مصنوعی، ۵ درصد خرید چاه کشاوری کم بازده، ۵ درصد جایگزینی پساب با چاه های کشاورزی در دشت های ممنوعه، ۶ درصد آبخیزداری از جمله اهداف احیاء و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی است.

بر اساس این گزارش؛ استان تهران از جمله استان‌های بحرانی به لحاظ منابع آبی است که جمعیت بالغ بر ۱۴ میلیون نفر که سهمی برابر ۱۶ درصد از جمعیت کشور را به خود اختصاص داده است در حالی که مساحت استان کمتر از یک درصد مساحت کل کشور است.

مقایسه منابع و مصارف آب استان تهران با کل کشور 

بزرگترین تامین کننده آب استان تهران از آب های زیر زمینی است به نحوی که ۵۸ درصد آب استان از آبهای زیرزمینی، ۲۲ درصد از سدها و ۲۰ درصد نیز از رواناب‌های سطحی تامین می‌شود.

بر اساس آنچه در شورای عالی آب جهت احیاء و تعادل بخشی آب های زیر زمینی مقرر شده دو دشت ورامین و کرج در استان تهران از جمله دشت هایی هستند که برای تحقق این منظور به عنوان پایلوت انتخاب شده‌اند.

طبق آمار دشت ورامین  ۷۶۲۷۱۶ نفر جمعیت دارد که مساحت حوزه آبریز این دشت ۱۶۴۲٫۳ کیلومتر مربع، مساحت حوزه آبخوان ۱۰۴۲٫۳ کیلومتر مربع و مساحت اراضی کشاورزی آن ۷۵۱۶۶هکتار است.

متوسط بارش سالیانه در این دشت ۳۸۰ میلیون متر مکعب، حجم رواناب‌های سطحی ۳۹۵٫۶۵ میلیون متر مکعب و حجم آب تجدیدپذیر ۱۵۷٫۵ میلیمتر است.

منابع آب زیرزمینی دشت ورامین

چشمه

قنات

منابع و مصارف دشت ورامین   

قانون تعیین تکلیف

حجم آب زیرزمینی قابل برنامه ریزی در دشت ورامین 

دشت کرج نیز که به عنوان دشت پایلوت در جهت احیاء و تعادل بخشی منابع آب زیر زمینی انتخاب شده  ۱۰۷۲۷۳۹۴ نفر جمعیت دارد و مساحت حوزه آبریز، آبخوان این دشت به ترتیب ۵۰۸۸ و ۲۳۲۷٫۴ کیلومتر مربع و مساحت اراضی کشاورزی نیز ۹۱۸۸۵٫۷ هکتار است.

متوسط بارش سالیانه این دشت ۲۲۷٫۵ میلیمتر، حجم روانابهای سطحی ۳۷۸٫۸ میلیون متر مکعب و حجم آب تجدیدپذیر(با احتساب حوزه کرج) ۱۹۲۹ میلیون متر مکعب است.

منابع آب زیرزمینی دشت تهران کرج 

چشمه

قنات

منابع و مصارف دشت تهران کرج

قانون تعیین تکلیف

حجم آب زیرزمینی قابل برنامه ریزی در دشت کرج

حال آنچه مهم است اینکه، ضمن درک صحیح از وضعیت فاجعه بار و محدودیت شدید آب، در کل کشور، باید تلاش شود تا راهکارهای کوتاه، میان و بلندمدت در کشور، با تاکید بر مشارکت و حضور قشرهای مختلف جامعه از هر سن و پیشه‌ای تدوین و اجرا شود، تا همه دست به دست یکدیگر منابع موجود و حیاتی آب را مدیریت کنند.

منبع:صبا کد خبر:۳۳۹۳۴۶ تاریخ انتشار:۴ بهمن ۱۳۹۴ ۲۱:۳۲