گرچه طی سالهای اخیر، سدسازی های بی رویه به عنوان تهدیدی برای محیط زیست و صنعت کشاورزی، دامپروری و حیات روستایی بسیاری استانهایی چون لرستان، کرمانشاه، خوزستان و ایلام و حالا اردبیل عنوان شده است اما انچه از بررسی های کارشناسان برمی آید مدیریت غلط ، عدم آینده نگری و خلاء مطالعات کارشناسی در ساخت سدها، بحران آب در این استانها را تشدید کرده است . ساخت چند سد بدون مطالعات زیست‌محیطی و مجوز قانونی از سازمان محیط زیست کشور حالا برخی مدیران و مسئولان استانی اردبیل را هم به جمع مسئولان نگران و معترض سدسازی افزوده تا انجا که چند روز پیش مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست استان اردبیل از انجام پروژه هایی چون سد خداافرین بدون مطالعات و توجه به الزمات زیست محیطی انتقاد کرد و خواستار رسیدگی به این موضوع شد. محمد خداپرست افزود: با وجود اینکه پایاب سد مجوز زیست‌محیطی دارد اما خود سد فاقد مجوزهای لازم است! سدی که مطالعه ابتدایی ان در سال ۱۳۵۲ توسط دولت وقت شروع شد تا سال ۱۳۷۹ مسکوت ماند و در نهایت اواخر دهه هشتاد به مرحله ابگیری رسید و به عنوان مهمترین منبع تغذیه کشاورزی شمال استان در نظر گرفته شده، خود به دغدغه جدیدی برای محیط زیست منطقه تبدیل شده است! ضمن اینکه تداوم روند سد سازی در اردبیل در وضعیتی که مدیران آبی تاکید دارند که استان در این زمینه به اشباع رسیده، باعث نگرانی هایی در حوزه محیط زیست شده است. چرا که از نظر کارشناسان با توجه به حجم بالای پروژه سدسازی در استان اردبیل، تغییر در اکوسیستم طبیعت و وارد آمدن صدمات جبران ناپذیر به صنعت کشاورزی منطقه قطعی است و زنگ خطر نابودی محیط زیست را به صدا در اورده است.
تخلیه روستاها، میراث سدسازی ناشیانه
بی توجهی به مطالعات کارشناسی وعدم امکان سنجی و جانمایی غلط در سدسازی باعث شده سدهایی از جمله گتوند خوزستان و سیمره ایلام با قرارگرفتن درمحلی نامناسب به بحرانی برای ساکنان منطقه تبدیل شوند. ساخت سد “گتوند” که یکی از پروژه های عظیم سدسازی کشور به حساب می آید سالهاست حیات جلگه خوزستان به عنوان یکی از وسیعترین خاک های حاصلخیز ایران را با تهدید جدی مواجه کرده و با شور کردن اب منطقه سبب مهاجرت و تخلیه روستاهای پایین دست و بالادست سد شده است.
گتوند سدی است که بین کارشناسان محیط‌زیست به نمونه مهمی از سوءمدیریت در حوزه محیط‌زیست تبدیل شده است. زیر آب رفتن یا متأثر شدن ٢۶ روستا در اثر آبگیری این سد از تبعاتی بود که به‌طور مستقیم بر مردم روستاهای منطقه گذاشت.
متاسفانه طی سالهای اخیربه بهانه توسعه کشاورزی و صنعت، ساخت سدهایی چون زرینه‌رود، کرخه، سیمره، داریان، کرج، جاجرود، قم رود، زاینده‌رود، گتوند، درودزن، سیوند، ملاصدرا، استقلال میناب در بالادست دشت‌های حاصلخیز خوزستان، شهریار، ورامین، میناب، مسیله، کربال، گاوخونی و ارومیه حیات نواحی روستایی و شهری پایین دست و بالادست این مناطق امنیت اجتماعی و اقتصادی مردم را تهدید کرده و آنها را به ترک خانه کاشانه و پناه بردن به حاشیه شهرها وادار کرده است.
سد کارون ۳ یکی از همین سدهاست که از سال ۹۲ با زیر اب بردن گاه به گاه روستاهای اطراف سد، سبب خالی شدن این روستاها شده و زندگی را بر مردم باقی مانده در این دیار سخت کرده است. سدی که از همان ابتدای ابگیری یک‌سری از جاده‌های تاریخی کوچ عشایری که پیشینه فرهنگی مردم منطقه بود را نابود کرد و نظام زندگی ایلی عشایر منطقه را بر هم زد .
سد خرسان ۳ هم سد دیگری است که با زیرآب بردن ٢۴٠٠ رویشگاه جنگلی و مرتعی در استان‌های چهارمحال‌وبختیاری و کهگیلویه و بویراحمد چندین روستای این دو استان را خالی از سکنه کرد تا سوء مدیریت مسئولان در پروژه های سدسازی را بیش از پیش نمایان کند.
سدهایی که به نابودی سرمایه های ملی برخاسته اند!
اگرچه یکی از مهمترین معایب ساخت سدهای بی مطالعه و غیرکارشناسی نابودی زندگی روستایی وصنعت کشاورزی ودامپروری بیان شده است اما طی سالهای اخیر کارشناسان برخی پروژه های سد سازی از جمله سد شفارود و داریان را عامل نابودی هزاران هکتار از جنگل های سر سبزشمال ودهه ها چشمه اب معدنی و طبیعی عنوان کرده اند که پس از ابگیری ضربه جبران ناضذیری به سرمایه های ملی وارد خواهند کرد. پورژه هایی که به رغم هشدارهای فراوان همچنان با صرف هزینه های کلان رو به پیشرفت است.
بنا به گفته پیمان یوسفی‌آذر دکترای جنگل و از مدیران اسبق سازمان جنگل‌ها احداث سد شفارود یک فاجعه زیست‌محیطی است که عواقب غیرقابل جبرانی خواهد داشت. چرا که سد شفارود در استان گیلان با از بین بردن صدها هکتار از جنگل‌های هیرکانی احداث خواهد شد. بی‌نظیرترین رویشگاه‌های جنگلی جهان که قبال تجدید نیست و در تمام کشورهای در معرض انقراض قرار گرفته اند. ضمن اینکه جنگل‌های شمال تامین‌کننده اکسیژن کل منطقه هستند و با از بین رفتن آنها ویژگی‌های زیستی و حفاظت خاک شفارود دیگر میسر نخواهد بود. بنا به گفته این کارشناس این درخت‌ها از خاک منطقه حفاظت کرده و جلوی سیلاب را می‌گیرند!
سد داریان در منطقه اورامان نیز از جمله پروژه های مخرب دیگری است که به رغم اینکه کارشناسان ان را پروژه ای بیهوده و غیر اقتصادی می دانند اما با پافشاری نمایندگان مردم منطقه در مجلس شورای اسلامی در حال ساخت است . سدی که طبق تحقیقات انجام شده در صورت ابگیری علاوه بر نابودی هزار هکتار جنگل و مرتع، روستاهای تاریخی و از بین بردن چشمه بل که جزو میراث ثبت شده ملی است ساکنان نواحی بالادست و پایین دست را ناچار به تخلیه منطقه خواهد کرد!
بنا به گفته کارشناسان انچه مسلم است در کنار ساخت و سازبی رویه سدها در کشور بی توجهی به مطالعات کارشناسی و جانمایی صحیح انها نه تنها در حل بحران اب در کشور مشکل گشا نخواهد بود بلکه هزینه های کلانی را به محیط زیست تحمیل می کند .
منبع: روزنامه جوان کد خبر: ۳۴۱۴۹تاریخ انتشار:۳۰ خرداد ۱۳۹۶
