پژوهشگر مرکز آب و خاک جهاددانشگاهی سیستان و بلوچستان وضعیت ذخایر آبهای زیرزمینی کشور را قرمز عنوان کرد و گفت: سالانه ۶ میلیارد مترمکعب آبهای زیرزمینی کشورمان افت می‌کند.
دکتر مهسا میرحسینی در جلسه”تبیین طرح احیاء و تعادل‌بخشی منابع آب در جمع روحانیون مستقر استان سیستان و بلوچستان”، با بیان اینکه انسان و بسیاری از موجودات زنده تنها توانایی استفاده کمتر از یک درصد آبها را دارند، تصریح کرد: اما از سوی دیگر میزان آب تولید شده درطبیعت تقریبا ثابت است ولی جمعیت مصرف کننده آب روز به روز افزایش می‌یابد که با این وضعیت بی‌شک یکی از بزرگترین مشکلات انسان در آینده مشکل آب خواهد بود.پژوهشگر مرکز آب و خاک جهاددانشگاهی سیستان و بلوچستان تصریح کرد: در این رابطه می‌توان به برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی که تشکیل آن هزاران بلکه میلیون‌ها سال به طول انجامیده است و تلف کردن آب در مصارف خانگی، شهری، کشاورزی و صنعتی و از بین رفتن این موهبت الهی اشاره کرد.
میرحسینی با اشاره به اینکه تحقیقات نشان می‌دهد انسان از دو راه باعث کاهش منابع آب طبیعی می‌شود، افزود: یکی از طریق نابود کردن جنگل‌ها و پوشش گیاهی زمین که از ذخیره سازان آبهای زیرزمینی به شمار می‌آیند و دیگر از طریق برداشت بی‌اندازه آب همراه با آلوده کردن منابع آبی که افزایش جمعیت می‌تواند در هر دو مورد اثر تشدیدکننده داشته باشد.
وی یادآور شد: از این رو این وظیفه دولت و سازمان‌ها است که در برنامه‌ریزی‌های کوتاه و بلندمدت خود به حفاظت آب و بهره‌برداری صحیح از آن توجه داشته و تصمیمات خود را بر این مبنا اتخاذ کنند که در غیر این صورت تشدید بحران آب در سال‌های آینده، با توجه به افزایش جمعیت، افزایش آلودگی‌ها، تخریب جنگل‌ها و پوشش گیاهی و خشکسالی اجتناب ناپذیر خواهد بود.
پژوهشگر مرکز آب و خاک جهاددانشگاهی سیستان و بلوچستان با بیان اینکه برخی کارشناسان افت آبهای زیرزمینی در کشور را سالانه ۶ میلیارد متر مکعب اعلام می‌کنند، گفت: این در حالی است که طولانی بودن روند تشکیل آبهای زیرزمینی و بهره‌برداری زیاد از آن، سبب شده که اگر اکنون برداشت از منابع آب زیرزمینی متوقف شود، چندهزار سال طول می‌کشد تا آب جایگزین به وجود آید.
میرحسینی اظهار داشت: به گفته یکی از کارشناسان، ظرفیت بارش در کشور ۴۰۰ میلیارد مترمکعب است که تنها حدود ۱۳۰ میلیارد مترمعکب آن استحصال می‌شود.
این کارشناس، میزان زمین‌های زراعی و باغی ایران را حدود ۱۸ میلیون هکتار زمین عنوان کرد و افزود: از این میزان تقریباً ۸ میلیون هکتار آبی و ۱۰ میلیون هکتار دیم کشت می‌شود.
پژوهشگر مرکز آب و خاک جهاددانشگاهی سیستان و بلوچستان تصریح کرد:همچنین از ۸ میلیون هکتار زمین زراعی که به وسیله آبیاری کشت می‌شود، حداکثر یک میلیون هکتار از سیستم آبیاری پیشرفته و یا آبیاری تحت فشار استفاده شده که این گویای مدیریت نامناسب آب در بخش کشاورزی است.
آلودگی آب خطری که جان انسان را تهدید می‌کند
میرحسینی افزود: درحال حاضر به جزء مسئله خشکسالی و خروج آب از مرزها و یا شور شدن آن، آبهای سطحی از طریق فعالیت‌های مختلف انسان به طور مستقیم با ریختن فاضلاب‌های خانگی، صنعتی، پس‌آب‌های کشاورزی و انواع زباله به رودخانه، دریاچه‌ها و دریاها و غیر مستقیم از طریق فعالیت‌های صنعتی آلوده‌کننده هوا که منجر به بارش باران‌های اسیدی خواهند شد، آلوده می‌شود.
وی اضافه کرد: از طرف دیگر، آبهای زیرزمینی نیز علاوه بر برداشت‌های بی‌رویه از طرق مختلفی مثل نشت نفت و بنزین از مخازن زیر زمینی، نفوذ شیرابه زباله در مکان‌های جمع آوری زباله، نفوذ باقیمانده کودها و سموم کشاورزی همراه با آب آبیاری زمین‌های کشاورزی و نفوذ فاضلاب‌های خانگی تهدید و آلوده می‌شوند و زندگی انسان‌ها و دیگر جانداران را به خطر می‌اندازند.
پژوهشگر مرکز آب و خاک جهاددانشگاهی سیستان و بلوچستان با بیان اینکه از مجموع ۶۰۹ دشت ایران، وضعیت منابع زیرزمینی آب ۲۹۰ دشت بحرانی است، گفت: بقیه دشتها نیز نیازمند مراقبت و برنامه‌ریزی فوری برای نپیوستن به جمع دشتهای در خطر نابودی کشور هستند.
نحوه تشکیل سفره‌های آب زیرزمینی
میرحسینی اظهار کرد: بخشی از آبهای سطحی و آبهای حاصل از بارندگی در اثر نیروی جاذبه وارد محیط خاک شده و به سمت پایین حرکت می‌کنند جنس سنگ و خاک زمین در میزان نفوذ آب و حرکت آن در داخل زمین موثر است.
وی بیان داشت: لایه‌هایی از زمین که ظرفیت بالاتری برای جذب، ذخیره و انتقال آب دارند آب‌خوان نامیده می‌شوند که آبخوان‌ها مانند یک مخزن، آب را در خود ذخیره می‌کنند و تشکیل سفره‌های زیرزمینی را می‌دهند.
پژوهشگر مرکز آب و خاک جهاددانشگاهی سیستان و بلوچستان تاکید کرد: باید توجه داشت که تشکیل یک مخزن آب زیر زمینی، هزاران سال طول می‌کشد، ابعاد سفره‌های زیرزمینی از چند ده متر تا چند صد کیلومتر متفاوت است.
میرحسینی با اشاره به اینکه درسال‌های اخیر در بسیاری از کشورهای جهان برداشت آب از منابع زیرزمینی از میزان تغذیه سالیانه آنها بیشتر بوده است، ادامه داد: این امر به معنای استخراج و استفاده از آبی است که در طول هزاران سال در لایه‌های آب‌دار زمین ذخیره شده است و با این کار سطح آبهای زیرزمینی در منطقه روز به روز افت کرده و سرانجام به جایی خواهد رسید که آبی برای برداشت وجود نخواهد داشت.
وی یادآور شد: جالب است بدانید در سال ۲۰۰۵ (میلادی) چین، هند و ایران بیشترین برداشت را از منابع آب زیرزمینی داشته‌اند.
پژوهشگر مرکز آب و خاک جهاددانشگاهی سیستان و بلوچستان با بیان اینکه منابع آب قابل برداشت جهان به دو قسمت آبهای زیر زمینی و آبهای سطحی تقسیم‌بندی می‌شوند، تصریح کرد: لایه‌های زیرسطحی زمین به دو قسمت غیراشباع و اشباع تقسیم‌بندی می‌شوند و قسمت اشباع که در آن ناحیه خلل و فرج حاوی آب است را آبهای زیر زمینی می‌نامند.
میرحسینی افزود: آبهای زیرزمینی از بارش‌های سطحی و نفوذ آنها در زمین ایجاد می‌شوند و راه‌های مختلفی جهت برداشت آبهای زیر زمینی وجود دارد که روش‌های طبیعی و مصنوعی هستند.
وی با اعلام اینکه ۹۰ درصد دشتهای ممنوعه کشور دارای افت ذخیره آب هستند، گفت: وقوع خشکسالی‌های اخیر زنگ خطر را در دشتها به صدا در آورده است.
پژوهشگر مرکز آب و خاک جهاددانشگاهی سیستان و بلوچستان اظهار داشت: با توجه به بارندگی‌های اخیر متاسفانه همچنان سطح این آبها روبه کاهش است و ذخایر آب های زیرزمینی در وضعیت قرمز قرار دارد.
کشاورزی و خشکسالی در ایران
میرحسینی ادامه داد: اگر تا دو و سه سال پیش این تنها کارشناسان و متخصصان حوزه محیط زیست و منابع آب و در پاره‌ای مواقع کارشناسان کشاورزی بودند که در رابطه با بحران فزاینده و خطرناک آب در کشور سخن می‌گفتند، حالا مدتی است مسؤولان رسمی و کنونی کشور هم آستین‌ها را بالا زده و وارد این صحنه شده‌اند.
وی کشاورزی آبی را بزرگترین مصرف‌کننده منابع آب شیرین کشور دانست و تصریح کرد: به علت اینکه ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک کره‌زمین قرار گرفته نیاز به آب برای تولید محصولات کشاورزی زیاد است.
پژوهشگر مرکز آب و خاک جهاددانشگاهی سیستان و بلوچستان اظهار داشت: به همین علت بیش از ٩٠ درصد منابع آبی کشور به بخش کشاورزی اختصاص دارد.
میرحسینی افزود: اما در دو دهه گذشته با گسترش بی‌رویه و بدون ضابطه کشاورزی در سطح کشور برای تأمین نیاز غذایی جمعیت رو به افزایش کشور و وقوع خشکسالی‌های پیاپی و شدید که منجر به کاهش بارندگی شده است، منابع آب سطحی و زیرزمینی به‌شدت مورد اضافه‌برداشت و تهدید قرار گرفتند به‌گونه‌ای که میزان برداشت از میزان تغذیه بیشتر بود و در نهایت به جایی رسیدیم که دیگر آب نداریم.
وی گفت: به‌هرحال، وقوع خشکسالی پدیده‌ای فراگیر در سطح دنیاست ولی نقش مدیریت‌های ناصحیح در سطوح خرد و کلان کشاورزی در بروز بحران آب در ایران بسیار پررنگ است و چه‌بسا کشورهایی که با اعمال سیاست‌های صحیح و اجرای مدیریت‌های مناسب در زمان و مکان، تا مقدار زیادی بر بحران آب ناشی از کمبود بارندگی فائق آمده‌اند.
پژوهشگر مرکز آب و خاک جهاددانشگاهی سیستان و بلوچستان یادآور شد: در این رهگذر، اعمال سیاست‌های مبتنی بر «اخلاق آب» که در آن توسعه اقتصادی کشور با ابعاد بحران‌های محیط‌زیستی تطابق دارد، ره‌یافت کاملا جدیدی است که در بحث توسعه پایدار این کشورها نقشی اساسی بازی می‌کند.
میرحسینی بیان داشت: با توجه به نقش حیاتی آب در کشاورزی ایران و غالب بودن آن بر سایر مصارف شرب و صنعت که مجموعا از ١٠ درصد هم کمتر است، بدیهی است اعمال سیاست‌های یکپارچه مدیریت منابع آب در سطح خرد و کلان و مدیریت‌های مدبرانه مسؤولان برای کاهش اثرات منفی بحران آب در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت از الزاماتی است که تأخیر در اجرای آنها تبعات زیان‌بار بسیار شدید اقتصادی، فرهنگی، بهداشتی و حتی استقلال ارضی و سیاسی خواهد داشت اثراتی که در سال‌های اخیر نشانه‌هایی از آنها در سطح کشور مشاهده شده است.
وی خاطرنشان کرد: بدیهی است که مسؤولیت اجرا و نظارت بر حسن اجرای این سیاست‌ها در کوتاه‌زمان باقیمانده بر عهده مسؤولان مربوطه در زمینه منابع آب است و دیگر مجالی برای شعار و خط و نشان کشیدن و توپ را به زمین مسئول یا نهاد دیگری انداختن نیست.
منبع:ایسنا کد خبر:۴۳۸۵۸۵ تاریخ انتشار:سه شنبه ۵ بهمن ۱۳۹۵
