عیسی احمدی
در کشور ما نبود تعادل بین عرضه و تقاضا، منابع آب را در وضعیتی بحرانی قرار داده است. ازجمله راه‌های ایجاد تعادل در این زمینه، پایش میزان منابع و مصارف، جلوگیری از برداشت‌های بی رویهٔ منابع آب، دادن آگاهی به کشاورزان و ذی نفعان، کاهش تصدی گری دولت و انتقال مدیریت آب است. تشکل آب بران در همین راستا به وجود آمده و گسترش یافته است. این تشکل سازمانی برای مدیریت و استفادهٔ بهینه از منابع آب با تأکید بر مشارکت کلیهٔ گروه‌های ذی نفع و ذی مدخل است.
تاسیسات استحصالی آب سطحی که در مقیاس بزرگ شامل سدهای بزرگ، مخزنی، سدهای کوچک مخزنی، سدها و بندهای انحرافی وایستگاه های پمپاژ آب را استحصال می‌کنند، آب استحصال شده توسط این سدها و مخازن بین تعداد زیادی کشاورز تقسیم می‌شود. با توجه به نوع سازه‌ها و تعداد، اندازه و شکل اراضی و دور و نزدیک بودن از منبع استحصال آب باید نظامی شکل بگیرد که هر کس به اندازه سهم خود و مقدار مشخص از آب بهره برداری کند.
در برخی از سیستم‌ها این مدل بهره‌برداری توسط دولت انجام می‌شود به نحوی که با استقرار افرادی به عنوان آبیاران نسبت به برنامه ریزی و توزیع آب اقدام می‌شود. تجربیات کشور ما و سایر کشورها نشان می‌دهد که استقرار کامل شیوه دولتی در مجموع اشکالاتی از جمله عدم تعهد آبیاران، بی تفاوتی کشاورزان، فرسوده شدن تاسیسات آبی، هزینه‌های بالا و هدررفت آب را به دنبال دارد.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان گلستان در این رابطه گفت: شرکت آب منطقه‌ای استان پیرو جلسات و همایش‌هایی که در سال ۷۵ در سطح کشور برگزار شد، مدل مشارکتی بهره‌برداری از منابع و تاسیسات آبی را در دستور کار خویش قرار داده است. با مطالعات انجام شده و جلسات هماهنگی با ادارات ذ یربط مانند جهاد کشاورزی و تعاون روستایی، به شکل مشترک اقدام به ایجاد و توسعه تشکل‌های تعاون روستایی که در اساسنامه آنها مدیریت منابع و تاسیسات آبی و توزیع آب کشاورزی نیز اضافه شده است، اقدام نمود.
“سید محسن حسینی” افزود: بر این اساس در اولین قدم در شبکه سد گلستان به وسعت ۸ هزار و ۵۰۰ هکتار در زمانی که هنوز در حال احداث بود، ۴ شرکت تعاونی شکل گرفت که وسعت هر کدام بیش از ۲ هزار هکتار است و از جمله شرح وظایف این شرکت‌ها بهره برداری از شبکه سد گلستان و توزیع آب بین کشاورزان عضو تعاونی است.
وی تصریح کرد: شرکت آب منطقه ای جهت تقویت این شرکت‌ها وهمدلی و هماهنگی بیشتر با آنها اتاق دفتر کار در محوطه شبکه سد گلستان در اختیار آنها قرار داده است و هر ساله شرکت‌های تعاونی با توجه به میزان و سهمیه و آمادگی کشاورزان جهت کشت، تقاضای خود را به شرکت آب منطقه ای ارائه می‌کنند و شرکت پس از بررسی و مشخص کردن میزان آب قابل تحویل در بازه‌های زمانی مختلف پس از انعقاد قرارداد نسبت به تحویل آب اقدام می‌کند. شرکت‌های تعاونی با استقرار آبیار نسبت به نوبت بندی و آبرسانی به اراضی کشاورزی اعضای تحت پوشش اقدام می‌کنند و آب بهای مربوطه و هزینه توزیع آب را از کشاورزان اخذ می‌کنند.
آب بها را به حساب دولت واریز می‌کنند و هزینه‌های توزیع نیز در خود شرکت هزینه می‌شود. در عین حال در زمانی که نیاز به تعمیرات جزیی کانال‌ها و دریچه‌ها باشد شرکت‌های تعاونی با هماهنگی شرکت آب منطقه ای نسبت به تعمیرات و نگهداری اقدام و پس از طی مراحل هزینه آنها پرداخت می‌شود.
حسینی بیان کرد: در این روش بهره‌برداری با توجه به این که ارکان شرکت تعاونی منتخب خود کشاورزان ودارای مقبولیت قابل قبولی هستند و در صورت نداشتن مقبولیت افراد دیگر جایگزین آنها می‌شوند لذا مشارکت مردم و احساس مسئولیت آنها نسبت به تاسیسات در اختیار و آب توزیع شده و نوبت بندی انجام شده بیشتر شده است. از طرف دیگر با توجه به این که منابع مالی کشاورزان در یک نقطه جمع می‌شود و ارکان این شرکت‌ها نیز معمولاً کارشناسان با تجربه هستند؛ لذا ضمن اینکه حداقل هدر رفت آّب را شاهد هستیم حداکثر بهره‌برداری را از آّب و بهترین زمان‌های آبیاری با توجه به شرایط صورت می‌گیرد و تعهدات مالی کشاورزان نسبت به شرکت تعاونی و تعهدات مالی شرکت تعاونی نسبت به دولت به نحو مطلوب جریان پیدا کرده که این جریان مالی به بهبود شرایط سدها و شبکه‌ها منجر می‌شود.
در حال حاضر بسیاری از تاسیسات آبی استان به شکل مشارکتی بهره‌برداری می‌شود که از جمله شبکه سدهای بوستان، کوثر، بخشی از شبکه وشمگیر، چمران، اینچه برون، کرند و تعدادی از سدهای کوچک مخزنی و ایستگاه‌های پمپاژ که توسط شرکت آب منطقه‌ای و سازمان جهاد کشاورزی احداث شده است. همچنین در شبکه سدهای در دست احداث مثل سد نگارستان و سد نرماب مقدمات تشکیل این تشکل‌ها در حال حاضر فراهم شده است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان بیان کرد: همچنین در مناطقی که شرکت‌های تعاونی شکل نگرفته است شرکت‌های آب منطقه‌ای به جهت تسریع در امر مدیریت مشارکتی و نیز ایجاد تشکل‌ها نسبت به پیاده‌سازی مدل و انعقاد قرارداد با دهیاری‌ها، هیات امنا و یا شوراهای اسلامی روستاها اقدام می‌کنند.
آنچه در مورد تشکل آب بران میتوان به آن اشاره کرد این است که در صورت تشکیل، حمایت و فراگیر شدن این تشکل ها در سطح کشور و درصورتی که فرآیند تشکیل تشکل‌های آب بران و همچنین واگذاری مسئولیت‌ها و وظایف مدیریت آبیاری به آنها، به‌طور صحیح و از طریق مطالعات اجتماعی، مشارکتی و میدانی مناسب انجام پذیرد، این تشکل‌ها نقش کلیدی در توسعه پایدار و مدیریت بهینه مصرف آب کشاورزی خواهند داشت.
در این راستا توانمندسازی و مشارکت ذی نفعان در مراحل مختلف تصمیم گیری، برنامه ریزی و اجرا ضرورتی است. حمایت از تشکیل صحیح تشکل آب بران موجب دستیابی به نتایجی چون کاهش بار مالی دولت، افزایش راندمان کاربرد آب، ارتقاء عملکرد در سامانهٔ آبیاری و کاهش تعداد مستخدمان دولت در مدیریت آبیاری و… خواهد شد.
منبع:ایانا کد خبر:۳۳۳۳۴تاریخ تاریخ انتشار:۲۴ مرداد ۱۳۹۵- ۱۰:۲۳
