نوید بازگشت امید بر باد رفته برای نجات نگین فیروزه ای ارومیه به زودی با تبخیر آب دریاچه و افزایش شوری آن به بالاتر از ۴۰۰ گرم در لیتر، از بین خواهد رفت.
پیوند اجتناب ناپذیر صنعت آبزی پروری با آرتمیا/آیا دریاچه ارومیه باز هم میزبان این تک سلولی خواهد بود؟ پس از گذر از دوران کم آبی دریاچه ارومیه و افزایش غلظت نمک، پر آب شدن مجدد آن باعث شروع دوباره زندگی آرتمیا در آب های نیلگون این دریاچه شده ، اما اکنون با کاهش تدریجی تراز آب این دریاچه به دلیل تبخیر و به تبع آن افزایش غلظت شوری ، آرتمیاها از بستر نگین فیروزه ای ارومیه رخت خواهند بست.
*از خشک شدن و شوری دریاچه ارومیه تا مرگ آرتمیا
خشک شدن آب دریاچه ارومیه و افزایش بیش از حد شوری بر میزان تولید مثل آرتمیا تاثیر منفی می گذارد به گونه ای که هم اکنون در اثر شرایط بحرانی دریاچه ارومیه تعداد آرتمیا از ۲۰ الی ۲۲عدد تخم و توده زنده در هر لیتر به یک الی ۲ عدد در هر لیتر رسیده است.
در حال حاضر غلظت نمک در دریاچه ارومیه به بالای ۳۴۰ گرم برلیتر رسیده در حالیکه در شرایط عادی باید شوری آب دریاچه به ۱۵۰ میلی گرم در لیتر و تعداد آرتمیا نیز به ۸ الی ۱۵ عدد در لیتر برسد اما شرایط فعلی آب دریاچه به حالت فوق اشباع در آمده که در این شرایط آرتمیا نمی تواند زاد ولد کرده و حیات خود را ادامه دهد.
ناصر آق رئیس پژوهشکده آرتمیا در این باره می گوید: مشاهده تاثیر آرتمیا در شوری بالای آب دریاچه ارومیه موضوع بسیار مهمی بوده و هم اکنون آرتمیا توانسته خود را در بخشی از بستر دریاچه احیا کند، این آرتمیاها قبلا در شوری پایین در مناطقی که آب رودخانه ها وارد دریاچه شده، تخم گشایی کرده و به همین علت اغلب در مناطقی نزدیک به ورودی رودخانه ها به شکوفایی رسیده و به تدریج در بخش عمده ای از جنوب دریاچه پخش شده است.
آق با بیان اینکه هر چه به طرف شمال پیش برویم به علت تغییر شرایط از میزان آرتمیا کاسته می شود،تاکید کرد: متاسفانه این آرتمیاها به زودی با تبخیر آب دریاچه و افزایش شوری آب به بالاتر از ۴۰۰ گرم در لیتر، از بین خواهند رفت.
محقق دانشگاه ارومیه بیان کرد: شاید سال آینده دوباره بارش مناسبی اتفاق بیفتد و باز هم شکوفایی مقطعی آرتمیا مشاهده شود.
رئیس پژوهشکده آرتمیا و جانوران آبزی دریاچه ارومیه اضافه کرد: احیای اکوسیستم دریاچه ارومیه نباید مقطعی و محدود به زمان شود چرا که این پهنه آبی نیازمند احیای کامل و دائمی است.
آق بیان کرد: اگر بتوان با مدیریت بهتر آبهای ورودی حتی در بخشهای محدودی هم آب را با شوری پایین تر حفظ کرد، کل آرتمیای مورد نیاز کشور به راحتی تامین شده و صنعت آبزی پروری و شیلات کشور نیازمند به وارد کردن آن از خارج نخواهد شد.
وی اظهار کرد: این فعالیت می تواند به یکی از گزینه های بسیار مهم برای ایجاد اشتغال در استان تبدیل شده و استان آذربایجان غربی را به قطب صادرات آرتمیای دنیا تبدیل کند..
*آرتمیا نوید بازگشت زندگی به دریاچه ارومیه
آب دریاچه ارومیه از حدود سال ۱۳۷۶ به تدریج شروع به کم شدن کرد، تا اینکه در سال های ۱۳۹۳و ۱۳۹۴ به کمترین میزان خود رسید و همین کاهش یافتن آب باعث افزایش غلظت نمک و از بین رفتن حیات در این دریاچه شد.
افزایش شوری دریاچه ارومیه حیات آرتمیا به عنوان تنها موجود زنده این دریاچه را به سرعت تحت تاثیر قرار داد و تا مرز از بین رفتن کامل زندگی این موجود زنده پیش برد، اما با شکل گیری ستاد احیای دریاچه ارومیه و آبرسانی به آن از طریق رهاسازی آب سد های حوضه آبریز و لایروبی رودخانه های اصلی منتهی به آن برای جلوگیری از پخش شدن و ورود آب به پهنه اصلی دریاچه ، همچنین اتصال دو رودخانه اصلی تامین کننده آب دریاچه به یکدیگر جهت انتقال پرحجم آب، دوباره آب دریاچه ارومیه تا حدودی افزایش یافته و حرکات آرتمیا درون آب دریاچه ارومیه مشاهده شد.
مشاهده حرکات آرتمیا به صورت زنده درون دریاچه ارومیه نوید آن را می دهد که با احیای این دریاچه چرخه زندگی این موجود زنده تکمیل شده و بتوان از مزایای موجودیت آن استفاده کرد.
*آرتمیا چیست؟
آرتمیا تنها موجود زنده دریاچه ارومیه از خانواده سخت پوستان است که می‌تواند در آب غلیظ و شور زندگی و از جلبک‌های موجود دریاچه تغذیه کند؛ این جاندار شاخص‌ترین موجود زنده دریاچه است که غذای اصلی پرندگان را تشکیل می‌دهد و بیشترین منبع غذایی برای ماهیان خاویاری است.
این جاندار تک‌سلولی با شرایط آب شور دریاچه ارومیه سازگاری پیدا کرده و هم می‌تواند زنده زایی و هم تخم‌گذاری کند، البته در شرایطی که استرس محیطی نباشد این جاندار تنها زنده زایی می‌کند؛ آرتمیا سخت پوست فیلتر کننده غیر انتخابی است که کلیه ذرات کمتر از ۵۰میکرون را تغذیه و در آبهای بسیار شور زندگی می کند و هیچگونه وسیله دفاعی ندارد.
در ابتدا از این موجود به عنوان غذای ماهیان آکواریومی استفاده می شد اما به مرور زمان با پی بردن به اهمیت آن در تغذیه لارو از انواع آبزیان ، کار برد آن در این زمینه به طور جدی مورد توجه قرار گرفت به طوریکه امروزه صنعت آبزی پروری خصوصاً پرورش میگو به صورت اجتناب ناپذیری با آرتمیا پیوند خورده و آرتمیا علاوه بر اینکه یک منبع غذایی با ارزش محسوب می شود دارای خصوصیات و ویژگی های فراوانی است که هم برای پرورش دهنده و هم برای آبزیان بی نهایت مهم است.
آرتمیا تخم باارزشی دارد، پرورش دهندگان میگو طی روشی این تخم‌ها را باز می‌کنند و وقتی نوزاد بیرون می‌آید، برای مزارع پرورش میگو استفاده می‌کنند، زیرا میگو باید غذای جنبنده مصرف کند، از این‌رو تخم یا سیست آرتمیا در سطح دنیا دارای ارزش جهانی است.
آرتمیا اورمیانا یکی از هفت گونه شناخته شده آرتمیای دو جنسی در جهان است، ارزش غذایی آن در حد مطلوب است و دارای بیش از ۵۲ درصد پروتئین و چهار درصد چربی است و ترکیب و میزان اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب آن در حدی است که نیازهای آبزیان آبهای شیرین را به طور کامل برآورده می سازد.
از این موجود زنده می توان به صورت مستقیم یا پس از منجمدکردن و یا خشک کردن به عنوان یک خوراک پروتئینی مغذی برای پرورش انواع ماهیان، میگوها و خرچنگ های آب شیرین استفاده کرد و یا می توان پس از غنی سازی برای پرورش ماهیان و میگو های آب شور به کار برد.
*ارزش ده ها میلیارد دلاری آرتمیای دریاچه ارومیه
بر اساس تحقیقات متخصصان بلژیکی و ایرانی در سالهای ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۷، ارزش اقتصادی تولید سالانه آرتمیای دریاچه ارومیه به ده میلیارد دلار می رسید.
همچنان این پتانسیل در استان وجود داشته و دارد تا از این نعمت خدادادی برای ارتقای کیفی معیشت مردم منطقه استفاده شود.
پارک ملی دریاچه ارومیه، یکی از غنی ترین منابع آرتمیا در جهان شمرده شده و این گونه ثبت جهانی شده طوریکه آرتمیا ارومیه یکی از هفت گونه شناخته شده دو جنسی (نر و ماده) و موجود زنده تک سلولی در جهان است.
*تراز آب ارومیه از کمترین تا بیشترین مقدار
سآب دریاچه ارومیه در دو سال گذشته به کمترین میزان خود یعنی مساحتی در حدود ۵۰۰ کیلومتر مربع و پایین آمدن ترازی به میزان ۱۲۷۰/۰۴ متر از سطح آب های آزاد دریا رسید ولی با اقدامات موثر ستاد احیای دریاچه ارومیه علاوه بر اینکه اکنون مساحتی حدود ۲ هزار کیلومتر مربع از دریاچه ارومیه زیر آب رفته و تراز دریاچه نیز به ۱۲۷۵/۹۴ متر رسیده و با افزایش ۴۸ سانتی متری تراز آن نسبت به سال گذشته و افزایش ۸۶ سانتی متری نسبت به ابتدای سال آبی یعنی مهر ۹۴-۹۵ دست یافته است به بالاترین تراز خود در سه سال اخر یعنی ترازی به وسعت ۱۲۷۱/۱۵ متر از سطح دریا را نیز تجربه کرده است
البته همزمان با گرم شدن هوا، کاهش میزان بارندگی و افزایش تبخیر، طبق آمار ارائه شده در ذیل شاهد کاهش تراز سطح آب دریاچه ارومیه از ابتدای خرداد ماه امسال هستیم.
پس از آنکه تراز سطح آب دریاچه ارومیه در روز دوم خرداد به بالاترین سطح خود یعنی ۱۲۷۱/۱۵ متر از سطح دریا در سه سال اخیر رسید، متاسفانه سطح آب این دریاچه رو به کاهش رفت.
در روز چهارم خرداد تراز به ۱۲۷۱/۱۳، در روز هفتم خرداد میزان تراز آب به ۱۲۷۱/۱۱ در ۱۱ خرداد به ۱۲۷۱/۰۹ متر ، تراز دریاچه در ۱۶ خرداد برابر با ۱۲۷۱٫۰۸ متر ،در روز ۱۷خرداد برابر۱۲۷۱٫۰۷ متر ، در روز ۱۸ خرداد به ۱۲۷۱٫۰۷ متر ،در روز ۲۱ خرداد ۱۲۷۱٫۰۶ متر ، در روز ۲۳ خرداد به ۱۲۷۱٫۰۴ متر ، در روز ۲۵ خرداد به ۱۲۷۱٫۰۲و در روز ۲۹ خرداد برابر ۱۲۷۰٫۸۹ متر و در جدیدترین بررسی در روز ۷ تیر برابر ۱۲۷۹٫۹۴ متر بالاتر از سطح آزاد دریا رسیده ؛ که این آمار در کنار هم نشان از کاهش تراز سطح آب دریاچه ارومیه ای دارد که هزینه هایی بسیار کلانی برای احیای آن در سه سال اخیر صرف شده است.
*آرتمیا به دریاچه ارومیه سرخی بخشید
محققان مرکز تحقیقات آرتمیای کشور وابسته به مؤسسه تحقیقات شیلات ایران علت تغییر رنگ دریاچه ارومیه از آبی و آبی سبز به قرمز خونی را مشخص کرده و این گونه برای عموم اعلام کرده اند: با توجه به وضع اکولوژیکی کنونی دریاچه ارومیه که در وضع اشباعیت شوری (۳۳۰ گرم در لیتر نمک)، کاهش شدید ارتفاع آب (بالاخص در مناطق ساحلی) که تابش شدید نوری را نیز به دنبال دارد و سفید شدگی آب دریاچه به علت رسوبات نمک که باعث ایجاد پدیده گلخانه ای می شود، عدم ورود آب های شیرین که کاهش شدید اکسیژن را نیز به دنبال می آورد در چنین شرایط اکولوژیکی از گونه جلبک های دونالیلاپریدیس و دونالیلا سالینا، گونه دوم به دلیل شرایط فوق الذکر غالبیت پیدا کرده و بر دریاچه حاکم می شود که دلیل نبود امکان تبدیل املاح آمونیاکی بیشتر از گونه اولی است، لذا بر دریاچه غالب شده و برای ایجاد شرایط آداپتاسیون زیستی ایجاد ماده بتاکاروتن بیشتر در آن موجبات تغییر رنگ و ظهور سرخی دریاچه می شود. این جلبک به عنوان غذای آرتمیا محسوب می شود.
این مرکز در ادامه دلایل می گوید: به دلیل اشباعیت شوری آب دریاچه، شرایط مساعد برای رشد و تکثیر گروهی از باکتری های هالوفیت ها از گروه هولوباکتریوم ها و هولوکوکوس می شود که این باکتری ها دارای رنگ ریزه های باکترو رودوپسین هستند که به آنها امکان استفاده از انرژی نورانی خورشید را به صورت بی هوازی و در محیط های با کمبود اکسیژن بالا می دهد که این رنگ ریزه ها به رنگ زرشکی بوده و آب دریاچه بالاخص در سواحل که دارای تابش شدید نوری و نفوذ نوری هستند را به رنگ سرخ در می آورد.
مرکز تحقیقات آرتمیای کشور وابسته به مؤسسه تحقیقات شیلات ایران در ادامه اطلاعیه تشریح دلیل سرخی رنگ ارومیه افزوده است :کاهش شدید اکسیژن، افزایش دمای آب دریاچه و شوری اشباع همگی موجب عدم تبدیل ترکیبات آمونیوم از تجزیه مواد آلی ورودی به دریاچه به ذخایر نیتراتی آن شده و در نتیجه تولیدات اولیه آن موجبات افزایش فعالیت شیمیوتروفها به جای فتوسنتز کننده ها می شود و این عمل باعث تولید بیشتر این باکتری ها در دریاچه نیز می شود.
خلیل ساعی مدیر دفتر استانی آذربایجان شرقی ستاد احیای دریاچه ارومیه در خصوص علت قرمز شدن آب این دریاچه گفت: آرتمیا و جلبک در دریاچه آغاز رشد داشته و قرمز شدن دریاچه می‌تواند به دلیل وجود آرتمیا در منطقه و دریاچه باشد.
دکتر حجت جباری معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان آذربایجان غربی نیز در این باره می گوید: علت سرخی آب دریاچه ارومیه طی روز های گذشته رشد نوع خاصی از فیتوپلانکتون قالب آب های شور بنام دونالیلا سالینا است.
گفتنی است؛چنین تغییراتی از دریاچه های شور جهانی نظیر گریت سالت لیک آمریکا (post.1980) و دریاچه یوتا (Stephen,1990) و بحرالمیت در اردن نیز دیده شده است.
این وضع بیش از ۲ ماه پیش شروع و در سال های قبل با شدت کمتری در دریاچه ارومیه دیده شده که با کاهش دمای آب، شروع وزش بادهای منطقه ای و کاهش شدت و زمان نور خورشید و افزایش آب های ورودی به تدریج در طی سال های آینده حذف خواهد شد.
منبع:باشگاه خبرنگاران جوان کد خبر:۵۶۷۱۳۵۸ تاریخ انتشار:۰۹ تیر ۱۳۹۵ – ۰۸:۳۸
