پی آمدهای منفی دستبرد انسان در طبیعت فقط به سطح زمین منحصر نمی شود بلکه برداشت بی رویه آب از دل خاک، موجب دهن بازکردن اژدهای زمین می شود و امروزه دشت اردبیل نیز به علت فقر منابع آب زیرزمینی در معرض خطر گسل و فرونشست قرار دارد.
طمع سیری ناپذیر انسان در مصرف آب و نبود تعادل در منابع و مصارف سفره های زیرزمینی موجب ایجاد فضاهای خالی در دل خاک و فرونشست زمین می شود و این پدیده که واکنش گهواره زمین به رفتارهای کودکانه انسان هاست می توانند شهرها و روستاها را در کام خود فرو برد.
بی شک بین تامین و مصرف منابع آبی درکره خاکی تعادل از بین رفته است و انسان در هدر دادن آب پیشدستی کرده و طبیعت را نیز در تامین این خسران ناکام گذاشته است .
در ایران نیز که در تقسیمات اقلیمی و جغرافیایی منطقه ای خشک و نیمه خشک محسوب می شود وضعیت منابع آبی در اثر سوء برداشت و مصرف بی رویه در وضعیت بحرانی است و در این میان استان اردبیل نیز بتدریج وارد این مرحله می گردد.
براساس اعلام وزارت نیرو میزان برداشت مجاز از منابع آب زیرزمینی دشت اردبیل در حدود ۱۲۶ میلیون مترمکعب در سال است، در حالی که سالانه نزدیک به ۱۴۵ میلیون مترمکعب یعنی بیش از حد مجاز از آن برداشت می شود.
داودنجفیان مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان اردبیل وضعیت دشت اردبیل را از نظر ذخیره آب سفره های زیرزمینی، بحرانی توصیف کرده و میزان کسری آب این دشت را ۶۰۰ میلیون مترمکعب و مقدار میانگین افت سطح سفره های زیرزمینی آن را ۱۱ متر اعلام می کند.
جواد زنجانی فرماندار شهرستان اردبیل وسعت دشت اردبیل را ۹۰۰ کیلومتر مربع و میزان کسری آب منابع زیرزمینی این دشت را ۶۰۰ میلیون مترمکعب اعلام کرد و برداشت بی رویه آب در سال های گذشته را از علت های کمبود منابع زیرزمینی این دشت دانست.
وی گفت: اجرای سیاست ها و برنامه های جداگانه کشاورزی و آبیاری در شهرستان های اردبیل، نیر، نمین و سرعین در تضعیف سفره های منابع آب دشت اردبیل موثر بوده است و بهتر است شهرستان های یادشده به منظور انطباق سیاست ها و راهبردهای کشت و آبیاری نوین در قالب یک حوزه کاری تعریف شوند.
نجفیان می گوید: در دشت اردبیل برای مصارف کشاورزی ۷۸ میلیون مترمکعب آب وجود دارد و باید با اصلاح روش های آبیاری، میزان برداشت از این منبع موجود به خوبی و با دقت مدیریت شود.
به گفته وی ، هرچند میزان صدور پروانه برداشت آب از دشت اردبیل ۲۵ درصد کاهش یافته است و در سال ۹۵ همه چاه های غیرمجاز این دشت مسدود خواهد شد، اما وضعیت بحرانی منابع آب این دشت باید به سمع و نظر مردم برسد و کشاورزان و روستائیانی که از این منابع مصرف می کنند با دستگاه های اداری متولی مدیریت منابع یادشده همکاری لازم را داشته باشند.
نجفیان اظهار کرد: کنترل مصرف آب از سفره های زیرزمینی فقط به دشت اردبیل معطوف نمی شود بلکه با تلاش همکارانش در سال گذشته ۱۱۳ حلقه چاه غیرمجاز با چهار میلیون مترمکعب آب در استان مسدود، از حفر ۱۶۵ چاه غیرمجاز جلوگیری و سه دستگاه حفر غیرمجاز چاه نیز توقیف شده است.
شاید به نظر برسد که نزولات جوی در تامین منابع آب زیرزمینی و جلوگیری از نشست دشت ها کافی هستند اما نه تنها بارش ها به تنهایی علاج این درد نیستند بلکه بر اساس اعلام کارشناسان، میزان بارش در این استان در سال ۹۴ در مقایسه با سال های گذشته به طور میانگین ۶درصد و میزان بارش در دشت اردبیل در سال ۹۴ در مقایسه با سال قبل از آن ۲۳ درصد کاهش یافته است.
علی دولتی مهر مدیرکل هواشناسی استان اردبیل نیز گفت: انطباق مدل نیازهای آبی کشاورزی استان های دیگر به استان اردبیل اقدامی نادرست است و برای تقویت منابع آب و مقابله با خطر نشست دشت ها باید نیازهای آبی هر منطقه کشاورزی بر اساس میزان بارش همان منطقه بررسی و احصاء شود.
وی افزود: کشاورزان و زارعان باید با اطلاعات روز هواشناسی و کارشناسان امر همراه باشند و بهتر است به منظور مدیریت مصرف آب ، بخشی از ایستگاه های هواشناسی در مزارع بزرگ و پرمصرف ایجاد شود.
مجید خدابخش استاندار اردبیل ضمن تاکید بر ضرورت توسعه کشاورزی، تامین درآمد کشاورزان و امنیت غذایی مردم ، برنامه ریزی برای مدیریت آب و تعادل بخشی به منابع و مصارف آن را در استان را نیز مهم و اساسی توصیف می کند.
وی به منظور برنامه ریزی و مدیریت ترویج آبیاری نوین، تنوع و تعریف الگوهای کشت کم مصرف و دارای توجیه اقتصادی، بر ایجاد واحدی حتی در سطح معاونت در سازمان جهادکشاورزی استان تاکید کرد.
وی گفت: نمایندگان استان در مجلس باید به منظور تامین اعتبار مکفی بخش کشاورزی و احیای دشت ها، در جریان بحرانی بودن وضعیت دشت اردبیل قرار گیرند؛ رسانه ها در تبیین اهمیت منابع آب، عواقب برداشت بی رویه از سفره های زیر زمینی، ترویج الگوهای کشت کم مصرف پر بازده تلاش کنند و برای احیای سفره های زیرزمینی آب و دوری از خطرهای رانش، گسل و تخریب بناها عزم همگانی در استان برانگیخته شود.
وی برنامه ریزی پنج ساله برای تعادل بخشی به منابع و مصارف آب زیرزمینی دشت اردبیل و احیای ظرفیت ازدست رفته این دشت را خواستار شد و بر همکاری دستگاه های اداری مرتبط و مردم در این راستا تاکید کرد.
خدابخش افزود: در سال ۹۴ شرکت گاز برای تعریف، اجرا و بهره برداری از طرح های توسعه ای خود در استان اردبیل یکهزار میلیارد ریال اعتبار هزینه کرده است در حالی که به لحاظ ضرورت مقابله با خطر نشست دشت اردبیل باید برای ترویج روش های نوین آبیاری، مدیریت علمی و صحیح منابع آب، برق دار و هوشمند کردن چاه های آب در استان اعتبارهای قابل توجهی تامین و هزینه شود.
استاندار اردبیل بیان کرد: بیشترین مصرف آب در استان مربوط به بخش کشاورزی است و سازمان جهادکشاورزی باید با نگاه علمی در جهت ترویج کشت اقلام کم مصرف پربازده در استان و به خصوص در دشت اردبیل برنامه ریزی و اقدام کند.
از سوی دیگر برخی کارشناسان نیز معتقد به تاثیر استفاده از نهاده های کشاورزی در تامین منابع زیر زمینی بوده و بر ساماندهی و استفاده بهینه و علمی از آن درزراعت تاکید می کنند.
دکتر میرناصر سیدی عضو هیات علمی گروه علوم کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل در این رابطه گفت: کودهای ازته باعث تجزیه مواد آلی، معدنی و سیمانی شدن خاک می شوند و استفاده مداوم از آنها نفوذپذیری خاک را در برابر نزولات جوی کاهش می دهد.
وی افزود: اگر آب به ۲۵ سانتیمتری خاک نفوذ پیدا کند بخار نخواهد شد و در تقویت سفره های زیرزمینی موثر خواهد بود، اما در خاک اردبیل عدم نفوذپذیری ناشی از استعمال زیاد کود باعث می شود آب سطح خاک بخارشده و نمک و املاح باقیمانده موجب شور شدن خاک شود.
سیدی کاشت بی برنامه و وسیع سیب زمینی را نیز از علت های مصرف زیاد آبهای زیرزمینی و همچنین شور شدن خاک اعلام کرد.
به نظر می رسد با شرایط توصیف شده، نقش و ماموریت شرکت آب منطقه ای استان، دستگاه های مرتبط و حتی بخش خصوصی در مقابله با نشست دشت اردبیل و جلوگیری از مواجه شدن سایر دشت ها به این سرنوشت، باید متحول شود و به جای اختصاص اعتبار جهت احداث سیل بند و تاسیسات آبی برای تولید آب و احیای دشت هایی که از عطش خاک رنج می برند برنامه ریزی و هزینه شود.
در این راستا باید زنجیره ای مدیریتی از دستگاه های اداری، کارگروه های تخصصی، دانشگاهیان و رسانه ها شکل گیرد و فرهنگ برداشت آب از چاه ها با لحاظ میزان ذخیره آنها، احساس مسوولیت در مصرف بهینه آب و خودداری از هدایت آب باران و حیاط منازل به شبکه های فاضلاب در جامعه ترویج شود تا با رفع عطش زمین، خمیازه خاک و بلعیده شدن بناها و خسارت های ناگوار را در دشت های زیبا شاهد نباشیم.
منبع:ایرنا کد خبر:۸۲۰۲۲۵۴۱ (۵۲۵۸۵۳۵) تاریخ انتشار:۱۷/۰۱/۱۳۹۵ ساعت: ۹:۰
