همانطور که از یک دهه پیش دانشمندان و همچنین منابع ناسا رسما اعلام کرده بودند، تغییرات آب و هوایی و همچنین خشکسالی در بیشتر مناطق کره زمین و به خصوص خاورمیانه چهره خود را نشان می دهد. یکی ازدلایل عمده این وضعیت، استفاده بیش از حد از سوخت های فسیلی و انتشار گازهای گلخانه ای است که عامل اصلی گرم شدن کره زمین بوده و طبق پیش بینی دانشمندان تا سال ۲۰۵۰ میلادی دو درجه دیگر گرم تر خواهد شد، بدیهی است پیامد تغییرات آب و هوایی سیاره زمین، خشکسالی های طولانی، باران های اسیدی و سیل های ویرانگر در مناطق مختلف زمین خواهد بود، که شرح دلایل آن مبحث دیگری می طلبد.
درحال حاضر به دلیل کمبود نزولات آسمانی که از چند سال شروع شده، منابع آب شیرین به شدت محدود گردیده است. البته ممکن است برخی تصور کنند چون چهار پنجم کره زمین را آب فرا گرفته پس جای نگرانی نیست. از جهت اطلاع حدود ۹۷درصد کل آب های سیاره ما شور و فقط ۳ درصد آن شیرین است که سه چهارم آن هم در مناطق دور از دسترس نظیر مناطق قطبی و یخبندان ها قرار دارد. امروزه داشتن آب مطمئن به یکی از عوامل تعیین کننده بقای ملی تبدیل شده است و دور نیست که نفتکش ها جای خود را به کشتی های آب بر دهند و کشورهای نزدیک قطب مانند کانادا و روسیه در آینده آب موردنیاز کشورهای دیگر را از این طریق تامین کنند. آب مسئله اصلی و بسیار گران و امنیتی سال های پیش رو خواهد بود.
در حال حاضر بیش از ۴۰ کشور جهان دچار کمبود جدی آب هستند و حتی در مناطقی که آب وجود دارد، مسئله مهم قابل آشامیدن بودن یا نبودن آن است. لازم است بدانیم اغلب رودخانه ها، تالاب ها و دریاچه ها با سموم دفع آفات کشاورزی، فاضلاب صنعتی و مدفوع انسانی آلوده شده اند و مصرف آن بیماری های حادی را به دنبال دارد، طبق آمار، روزانه حدود ۳۰ هزار نفر در جهان بر اثر مصرف آب آلوده می میرند.
در کشور خودمان، به جز دو استان شمالی تقریبا تمامی مناطق ایران از چند سال گذشته گرفتار خشکسالی و در نتیجه کمبود آب هستند. سال گذشته شرکت آب و فاضلاب طی اخطاریه هایی به تمامی شهروندان تهرانی اعلام کرده که ۲۰درصد مصرف را کاهش دهند. از همین الان می توان حدس زد که با موعظه کار به جایی نخواهیم برد و امسال و سالهای آتی بحران آب ممکن است مسائل حادی را به دنبال آورد.
راهکارهایی که برای حل کوتاه مدت و دراز مدت به نظر می رسد به صورت پیشنهاد به شرح ذیل طرح می گردد:
۱- مسئله کمبود آب مسئله جهانی و تا حدودی امنیتی است. حل این مشکل نیاز به تعامل با همه کشورهای جهان و از طریق سازمان ملل متحد امکان پذیر است. حق آب کشورها باید از طریق همسایه های بالادستی تعیین و تحویل شود. در حال حاضر کشور عراق به دلیل بستن سد در ترکیه بر روی رودخانه های دجله و فرات دچار مشکل کمبود آب شده یا احداث سد روی سرشاخه های هیرمند باعث قطع حق آب ایران در دریاچه هامون گردیده، به طوری که آن دریاچه و سیستان و بلوچستان در حال تبدیل شدن به برهوت است. ضروری است همکاری و همگامی بین المللی و منطقه ای هرچه سریع تر صورت گیرد.
۲- وزارت نیرو در اسرع وقت از طریق شرکت های آب منطقه ای اقدام به تعویض لوله های اصلی انتقال آب نموده، تا از نشت آب به دلیلی پوسیدگی جلوگیری شود، لوله کشی اصلی برخی شهرها مانند تهران به پنج دهه پیش برمی گردد و مقادیر معتنابهی آب تصفیه شده هدر می رود.
۳- شبکه صنعتی جمع آوری، انتقال و تصفیه فاضلاب های خانگی و غیره تاسیس شده و ضمن بازیافت، بخشی از آن به چرخه مصرف برگردد. در حال حاضر در کشور آلمان حدود ۶۰درصد فاضلاب پس از تصفیه به چرخه مصرف وارد می شود. در تمامی کشورهای کم آب و مدرن این عمل انجام می شود و حتی این آب تصفیه شده با افزودن فعل و انفعالات شیمیایی و هزینه می تواند به مصرف شستشو و استحمام برسد.
حسن دیگر این کار این است که طبق سنت موجود در ایران که هر کسی در منزل برای خود یک چاه فاضلاب و مدفوع انسانی حفر می کند که نتیجه آن آلوده شدن منابع آب های زیرزمینی است، نیز از میان می رود. آب تصفیه شده حاصل از فاضلاب در حال حاضر یکی از منابع جایگزین تامین آب مصرفی مردم در دنیا بشمار می رود.
۴- آب مصرفی در ایران بسیار ارزان است و بنابراین لازم است تعدیل جدی در قیمت آن صورت گیرد و قیمت تمام شده آب تصفیه شده از مردم اخذ شود تا مدیریت مصرف را خود مردم انجام دهند.
۵- تغییر روش کشت و نوع آبیاری کشاورزی از روش غرقابی به روش قطره ای یا موضعی یکی دیگر از راه های مقابله با بحران کم آبی است. حتی می توان برخی کشت ها را که نیاز به آب زیاد دارند، از رده خارج کرد. گروه تحقیقات دانشگاه های کشاورزی می توانند با بهره گیری از کمک سازمان های جهانی، گیاهانی را کشت کنند که نیاز به آب کمتری داشته باشد.
۶- تعطیلی برخی صنایع آب بر: صنایع فولاد یکی از آب برترین صنایع است، الان میزان زیادی از آب سرچشمه های زاینده رود و منابع آب زیرزمینی را برای مجتمع های فولاد و آهن مناطق مرکزی کویری کشور استفاده می کنند، دقیقا به همین دلیل است که صنایع فولاد در کشورهای مختلف در کنار دریا تاسیس می شوند. تعطیل و یا انتقال صنایع فولاد به شهرهای ساحلی جنوبی می تواند یکی از راه ها باشد. در این راستا، عمل به توصیه مقام معظم رهبری مبنی بر انتقال مراکز صنعت و تجارت به سواحل مکران می تواند راهگشا باشد.
۷- توسعه منطقی شهرها: با توجه به تغییر بافت جمعیتی از روستایی به شهرنشینی جمعیت شهرها بشدت افزایش یافته و خدمات شهری از جمله آبرسانی و دفع فاضلاب و خدمات دیگر شهری با مشکلات جدی روبروست. ساخت شهرها در سطح، در آینده مشکل ساز خواهد بود و بهتر است فرهنگ ارتفاع سازی جا بیفتد تا خدمات شهری بهتر به دست مردم برسد.
۸- تغییر نوع فعالیت شهرداری ها از چمن کاری و گل کاری به فعالیت های دیگر از جمله فرهنگسازی.
در حال حاضر در شهرهای بزرگی مانند تهران، حجم زیادی از آب های زیرزمینی صرف آبیاری سطح چمن ها و درختچه ها می شود، با توجه به تحلیل رفتن منابع آبهای زیرزمینی موجود، به مدیریت شهری و شوراهای شهر پیشنهاد می شود برنامه ایجاد فضای سبز را با توجه به بحران اخیر تغییر دهند و برای رنگ دهی مثلا می توانند از چمن مصنوعی استفاده کنند یا ساخت دریاچه هایی را که مدتی بعد به محل تجمع پشه ها تبدیل می شوند، تعطیل نمایند. در کشوری که بحران آب دارد، کاشت چمن و گل و گیاهان آب بر، غیرمنطقی ترین کار است.
۹- آموزش از طریق وسایل ارتباط جمعی
جای تعجب است که این روزها تلویزیون ایران در این سالهای خشکسالی و بی آبی به جای آموزش به مردم در جهت صرفه جویی، با پخش مداوم برنامه هواشناسی خبر از بارش می دهد و عکس کوه های برفی یا بارش های متناوب در برخی شهرهای شمال غربی را چندین بار پخش می کند. بهتر است با استفاده از رادیو و تلویزیون واقعیت های خشکسالی را به مردم اعلام کنیم و در مورد صرفه جویی ها و نوع آن به صورت صریح و صادقانه با آنها سخن گوییم.
مردم باید بدانند که نباید در حیاط منزلشان چمن یا گل کاری کنند، مشکل کمبود آب جدی است. ساخت استخر شنا باید مطلقا ممنوع شود. چاه های موجود در منازل باید تعطیل شوند. در حال حاضر عمق منابع آبی ایران در برخی مناطق به بیش از ۴۰۰متری زیر زمین رسیده است و دیگر آب شیرینی بعد از آن وجود نخواهد داشت و چند سال دیگر در صورت ادامه خشکسالی منابع آبی کشور شور خواهد شد. در سال های اخیر به دلیل خشکسالی در انگلستان، گشت هوایی پلیس، کسانی را که چمن سبز داشتند، جریمه کرد چراکه صرفه جویی در مصرف آب وظیفه همگانی است.
رادیو و تلویزیون و وسایل ارتباطی با تهیه فیلم های آموزشی و کارتون های ویژه کودکان، مشکل آب را که یک مشکل جهانی است به مردم آموزش دهند.
۱۰- شیوه هدردهی آب از طریق کولرهای آبی و سیفون های دستشویی فاجعه است. حدود دوازده میلیون کولر آبی در کشور وجود دارد، با فرض اینکه هر کولر آبی در ده ساعت ۲۴۰ لیتر آب مصرف می کند، حال تصور کنید که چه حجمی از آب هدر می رود، یا سیفون های دستشویی که روزانه صدها لیتر آب را هدر می دهند در صورتی که می توان با ترکیبی از هوای فشرده و آب یا راه های دیگر صرفه جویی را به حداکثر رساند.
بدیهی که کارشناسان مربوطه پیشنهادات عملی تری در جهت صرفه جویی در مصرف آب ارائه خواهند کرد.
زمین هشدارهای لازم را داده است. فردا دیر است. مسئله کمبود آب مسئله ای جدی است. با به فراموشی سپردن وقایعی که اجتناب ناپذیر هستند، امکان وقوع آن از بین نمی رود.
درحال حاضر به دلیل کمبود نزولات آسمانی که از چند سال شروع شده، منابع آب شیرین به شدت محدود گردیده است. البته ممکن است برخی تصور کنند چون چهار پنجم کره زمین را آب فرا گرفته پس جای نگرانی نیست. از جهت اطلاع حدود ۹۷درصد کل آب های سیاره ما شور و فقط ۳ درصد آن شیرین است که سه چهارم آن هم در مناطق دور از دسترس نظیر مناطق قطبی و یخبندان ها قرار دارد. امروزه داشتن آب مطمئن به یکی از عوامل تعیین کننده بقای ملی تبدیل شده است و دور نیست که نفتکش ها جای خود را به کشتی های آب بر دهند و کشورهای نزدیک قطب مانند کانادا و روسیه در آینده آب موردنیاز کشورهای دیگر را از این طریق تامین کنند. آب مسئله اصلی و بسیار گران و امنیتی سال های پیش رو خواهد بود.
منبع:جهان اقتصاد تاریخ انتشار:۱۳۹۴/۱۲/۲۴
