مساله کمبود شدید منابع آبی، در برهه کنونی یکی از عمده‌ترین بحران‌های کشور است. پیامد دوره‌های مداوم خشکسالی که امسال ۱۶ سال آن را پشت سر گذاشته‌ایم، از میان رفتن بسیاری از سفره‌های آب در مناطق گوناگون کشور بوده است. بر اساس گزارش ناسا شدت خشکسالی درایران به حدی هست که ممکن است کشاورزی ایران متاثر از این پدیده رو به نابودی بگذارد و اگر تدابیر جدی در نظر گرفته نشود ایران از یک کشور نیمه خشک تبدیل به کشور خشک خواهد شد. خطر خشکسالی و بحران کمبود منابع آبی، در دولت یازدهم مورد توجه ویژه قرار گرفته است و تاکنون نیز برای رفع این تهدید، تمهیداتی اتخاذ شده است.
حالا خبرهایی هم می‌رسد که «کارت آب» در راه است. متوسط بارندگی دنیا بیش از سه برابر متوسط بارندگی ایران و ظرفیت تبخیر یک چهارم کشور ماست. ایران در ناحیه خشک جهانی قرار دارد و متوسط بارش آن۲۵۰ میلیمتر است به طوری که ۲۵ درصد خاک ایران در مناطق فراخشک، ۴۰ درصد در مناطق خشک و ۲۵ درصد در مناطق نیمه خشک قرار دارد. با این وجود سرانه مصرف آب در کشور – غیر از امور کشاورزی – ۵ برابر بیشتر از متوسط جهانی است. به عبارت دیگر هر ایرانی به طور متوسط در روز برای مصارف شرب، بهداشت، استحمام و سایر مصارف مستقیم آبی خود ۲۱۰ لیتر در روز آب مصرف می‌کند. البته ناگفته نماند این رقم بسته به الگوی زندگی شهری یا روستایی از ۵۰ لیتر در اکثر روستاهای کوچک تا حتی ۵۰۰ لیتر در روز در برخی موارد در شهر تهران نیز متغیر است. لازم به ذکر است مصرف استاندارد جهانی محاسبه شده برای زندگی بهداشتی ۹۰ لیتر و متوسط جهانی ۱۴۰ لیتر برای هر نفر در روز است. اما در بخش کشاورزی، با وجود اینکه متوسط استفاده از منابع آب در این بخش، حدود ۷۰ درصد است، میزان استفاده از منابع آبی در بخش کشاورزی ایران معادل ۹۲ درصد می‌شود.
تبدیل بحران به فاجعه
اقلیم ایران به گونه‌ای است که از گذشته‌های دور هم با کمبود منابع آبی مواجه بوده است. اما در هشت سال دولت گذشته، بی‌تدبیری‌ها در این حوزه، بحران آب را به فاجعه تبدیل کرده است. سرپرست مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب در این رابطه هشدار می‌دهد: «اگر کنترل بحران آب از دست ما خارج شود، تمدن ایران به مخاطره می‌افتد.» سید محمدحسین شریعتمدار در همایش بزرگداشت روز ملی آب در ارتباط با برخی از بی‌تدبیری‌های صورت گرفته در حوزه منابع آب کشور اظهار داشت: «در سال ۹۱ رئیس جمهور وقت در نظر داشت تا ۲ میلیون هکتار از اراضی کشور تحت کشت بروند تا ۵۰۰ هزار نفر اشتغالزایی شود که اتاق بازرگانی به بررسی این موضوع پرداخت و نتایج بررسی‌های اتاق این شد که این طرح، موسوم به طرح فدک، نه تنها قابلیت اجرا ندارد بلکه در صورت اولویت دادن به آن و اجرای بخشی یا تمامی این طرح، به علت تخصیص آبی که قرار بود برای آن انجام گیرد، خسارت زیادی متوجه کشور می‌شد.» در پیوند با همین موضوع، محسن جلالی‌پور نیز که در همایش مذکور سخن می‌گفت به تاثیر مخرب بی‌توجهی به منابع آبی کشور اشاره کرد و گفت: «برای مثال، آبی که باید به دریاچه ارومیه ریخته می‌شد، صرف تولید دو میلیارد دلار کالا شد، اما نتیجه این کاراین است که امروز ۲۰۰ میلیارد دلار خسارت به کشور وارد شده است.»
صدور کارت برای آب
با توجه به اینکه کشور ایران در یکی از بحرانی‌ترین مناطق جهان به لحاظ کمبود منابع آب قرار گرفته است، لزوم اندیشیدن به راهکارهای عملیاتی برای رفع این بحران بیش از پیش احساس می‌شود. کشور در حال حاضر ۹۵ سد بزرگ دارد که قابلیت آب گیری مجموع آنها، معادل ۵/۳۶ میلیارد متر مکعب آب است. علاوه بر این توجه به سفره‌های زیرزمینی و لزوم احیای آن هم باید در صدر سیاست‌های آبی دولتمردان قرار گیرد. در این ارتباط معاون امور تولیدات گیاهی جهادکشاورزی با اشاره به برداشت ۱۱۰ میلیارد مترمکعبی از ذخایر استاتیک زیرزمینی آب، افزود: «دولت برنامه احیای منابع زیرزمینی آب را با جدیت پیگیری می‌کند که اجرای این برنامه در برخی نقاط کشور خوب، در برخی متوسط و در برخی نقاط کند پیش می‌رود.» عباس کشاورز درباره تمهیدات دولت برای مدیریت منابع آب‌های زیر سطحی اظهار داشت: «قرار است کنتورهای حجمی بر سر چاه‌های کشاورزی پروانه‌دار نصب شود تا میزان برداشت آب از این چاه‌ها مدیریت شده باشد و در این روش، استفاده از کارت آب مثل کارت بنزین که میزان مصرف را نشان می‌دهد دیده شده، که این کارت‌ها، کارت‌های هوشمندی هستند که روی کنتورهای حجمی قابل مانیتورینگ است.»
ایجاد بازار آب واجب است
در حالی که ۷۰ درصد از کشاورزی در اروپا مربوط به صورت دیم انجام می‌گیرد، ۹۰ درصد کشاورزی ایران به صورت آبی انجام می‌شود. با این وجود، هزینه‌های مصرف آب در بخش کشاورزی با سود حاصله در این بخش، تفاوت‌های اسفباری دارد. به گفته محسن جلالی پور، مزرعه‌ای که سالانه ۶ میلیارد تومان آب مصرف می‌کند فقط ۴۵۰ میلیون تومان تولید کشاورزی دارد. مداقه در این موضوع، نشان می‌دهد تا چه میزان بخش کشاورزی کشور به تغییر الگوی مصرف نیازمند است. رئیس اتاق بازرگانی ایران با بیان اینکه بهینه‌سازی منابع و مصارف و انتقال آب راهکارهای موجود برای کنترل بحران آبی کشور است، گفت: «ایجاد بازار آب واجب‌ترین مساله کشور است تا هم قیمت آب مشخص شود و هم هر جا آب بهره وری بیشتری داشته است، به مصرف برسد.»
منبع:فردا کد خبر: ۴۹۳۷۷۰ تاریخ انتشار: ۲۸ بهمن ۱۳۹۴ – ۰۹:۳۲
