پیچ‌وتاب‌های جاده دندی در استان زنجان را اغلب گردشگران به عنوان راه رسیدن به مجموعه جهانی تخت سلیمان می‌شناسند که از میان کوه‌ها و دشتهایی زیبا عبور می‌کند و از کنار چندین معدن گوناگون می‌گذرد. حالا قرار است آبی که از نزدیکی همین معادن عبور می‌کند، پشت سد مراش جمع شود تا برای ساکنان منطقه آب شرب تامین کند.
این شرکت از اساس اجازه تهیه گزارش ارزیابی را نداشته چرا که فاقد رتبه محیط زیستی است و تایید این گزارش در سال ۱۳۸۹ را می‌توان هم به لحاظ شکلی و هم محتوایی یکی از تخلفات بزرگ و مشهود سازمان حفاظت از محیط زیست دانست هرچند که ساخت سد حتی پیش از تایید همین گزارش نیز آغاز شده بودگزارش ارزیابی سد مراش را شرکت ارکان رهاب که خود مشاور مادر طرح بوده است تهیه کرده و جدای از این که یکی بودن شرکت طراح و ارزیاب زیر سوال است، این شرکت از اساس اجازه تهیه گزارش ارزیابی را نداشته چرا که فاقد رتبه محیط زیستی است و تایید این گزارش در سال ۱۳۸۹ را هم می‌توان به لحاظ شکلی و هم محتوایی یکی از تخلفات بزرگ و مشهود سازمان حفاظت از محیط زیست دانست هرچند که ساخت سد حتی پیش از تایید همین گزارش نیز آغاز شده بود.
آن گونه که در این گزارش ارزیابی سد آمده محل احداث سد مراش در ۷ کیلومتری شهر دندی و ۱۲۵ کیلومتری زنجان است. ارتفاع سد از کف رودخانه ۵۳ متر خواهد بود و با احداث آن، روستای مراش با ۲۷۳ سکنه زیر آب خواهد رفت. هدف از ساخت این سد تامین آب شرب، کشاورزی و صنعتی عنوان شده است.
با این حال گزارش ۳۳۸ صفحه‌ای که شرکت «ارکان رهاب» آن را تهیه کرده سرشار از اطلاعات متناقض است. حجم مخزن سد در آن حتی در دو صفحه پشت سر هم اعداد متفاوتی اعلام شده است. سطح حوزه آبریز سد نیز یک بار ۳۹۷ هکتار و بار دیگر ۳۹۷ کیلومتر مربع یاد شده است.
آب این سد به هیچ عنوان قابلیت شرب ندارد
سروش مدبری که سابقه‌ای ۱۰ ساله در دفتر فنی آب وزارت نیرو دارد و با طرحهای مدیریت منابع آب کاملا آشناست درباره اطلاعات متناقض این گزارش می‌گوید: در یکی از جدول‌های این گزارش عنوان شده که شبکه آبیاری این سد ۸ هزار و ۱۴۰ هکتار است. چگونه می‌توان با ۲۹ میلیون مترمکعب آب، ۸ هزار هکتار زمین را آبیاری کرد؟ این یک دروغ محض است که شاید در این گزارش عددسازی شده تا بتوانند ساخت سد را توجیه کند.
عضو هیئت علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران درباره تامین آب شرب توسط این سد نیز می‌گوید: اگر داده‌های کیفیت آب را نگاه کنید TDS آب ۱۱۱۰ و EC آن ۱۰۵۴ است. چنین آبی را شاید بتوان برای کشاورزی و صنعت استفاده کرد ولی به هیچ عنوان قابلیت تامین آب شرب را نخواهد داشت.
با این حال از ظرفیت حدودا ۳۰ میلیون مترمکعبی این سد، حدود ۴ میلیون مترمکعب به آب شرب اختصاص یافته است و سازندگان سد بر کارکرد تامین آب شرب توسط این سد تاکید دارند و همواره کمبود منابع آب زیرزمینی در منطقه را به عنوان دلیل این کار مطرح می‌کنند. شرکت آب منطقه‌ای زنجان می‌گوید منطقه ماه‌نشان سفره آب زیرزمینی ندارد و با توجه به فصلی بودن رودخانه‌ها تامین آب منطقه در ۵ ماه از سال با مشکلات جدی روبه‌رو است. این در حالی است که در شهرستان ماه‌نشان بیش از ۴۰۰ استخر پرورش ماهی وجود دارد که همه آن‌ها آبشان را از چاه‌ها و منابع زیرزمینی تامین می کنند و اصولا تامین ۲ میلیون مترمکعب آب نیز نیازی به احداث سد ندارد. به این ترتیب به نظر می‌رسد نیاز شرب اساسا از آن رو مطرح شده که صرفا طرح را موجه جلوه دهد.
با این همه مشکل اصلی در ساخت سد مراش، بستر زمین‌شناختی محل احداث سد است. مشاور محوری را برای احداث سد در نظر گرفته است که پنج متر لایه گچی زیر آن وجود دارد و سلامتی و ایمنی سد را کاملا زیر سوال می‌برد.
گچ، نمک و فلزات سنگین در آب سد
رئیس انجمن زمین‌شناسی ایران، بستر زمین‌شناسی منطقه را عمدتا با سازند قرمز بالایی (دارای سری گچ‌دار) می‌داند و می‌گوید: سازند قرمز بالایی به دلیل دارا بودن گچ و نمک، زمین‌های شرکت آب منطقه‌ای زنجان می‌گوید منطقه ماه‌نشان سفره آب زیرزمینی ندارد و با توجه به فصلی بودن رودخانه‌ها تامین آب منطقه در ۵ ماه از سال با مشکلات جدی رو به رو است. این در حالی است که در شهرستان ماه‌نشان بیش از ۴۰۰ استخر پرورش ماهی وجود دارد که همه آن‌ها آبشان را از چاه‌ها و منابع زیرزمینی تامین می کنندخوبی برای کشاورزی نیست و محدودیت کشاورزی دارد.
به این ترتیب ۲۷۰ نفر ساکن روستای مراش در حالی باید خانه و کاشانه خود را برای ساخت سدی به قصد تامین آب کشاورزی ترک کنند که اراضی تحت پوشش سد هم از نظر کیفیت اراضی و هم به علت عدم یکپارچگی به هیچ روی برای توسعه کشاورزی مناسب نیست. تمام زمین‌های کشاورزی در سیمای طرح در حاشیه رودخانه هستند و این به معنای انتقال گران با کانال یا لوله است.
از سوی دیگر در بالادست سد، بزرگترین معدن سرب و روی خاورمیانه قرار دارد که یکی از سه سرشاخه تامین کننده آب سد را مشروب می‌کند و احتمال آلودگی آب به فلزات سنگین را در پی دارد. موضوعی که در گزارش ارزیابی سد اصولا به آن پرداخته نشده است. افزون بر این حوزه تبخیری است و این عامل نه تنها بحث انحلال مجدد رسوبات را باعث می‌شود که می‌تواند هدررفت تبخیری آب را نیز چشمگیر کند.
سروش مدبری معتقد است اگرچه منطقه در اقلیم سرد قرار دارد و تبخیر خیلی بالا نیست اما مسلما بیش از چیزی است که در گزارش آمده است. بحث تبخیر از این دیدگاه مهم است که آب نسبتا شور و بی‌کیفیت سد را بدتر نیز می‌کند. شگفت آور است که تبخیر را ۱۰۰۰ اعلام کرده‌اند و هیچ کارشناسی در سازمان به آن ایراد نگرفته است.
می‌خواهند محیط زیست را در کار انجام شده بگذارند
شاهکار تخلفات زیست محیطی سد مراش، سد دیگری به نام ایالو است که با توجیه این که سد تنظیمی است آن را طراحی کرده‌اند و بدون این که مجوزی برای آن صادر شود ساخت آن را آغاز کرده‌اند با این حال اکنون مشخص شده است که هدف از ساخت این سد نیز صرفا تنظیمی نیست و کارکرد مخزنی هم دارد. یعنی سازمان محیط زیست و دفتر ارزیابی اساسا از سد ایالو که اصلا در گزارش ارزیابی زیست محیطی وجود نداشته است بی‌خبر بوده‌اند و باید پرسید آیا اداره محیط زیست استان از ساخت سد در قلمرو خود خبر نداشته‌اند یا به هر دلیل ترجیح داده‌اند ساکت بمانند؟
محمد درویش، فعال محیط زیست و مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست در این باره می‌گوید: سد تنظیمی را در همان سرشاخه‌ای می‌سازند که سد اصلی یعنی مراش ساخته می‌شود، در صورتی که این سد روی سرشاخه دیگری در حال ساخت است. مجریان که نگران مخالفت سازمان حفاظت محیط‌زیست با این سد بوده‌اند، بلافاصله تمام نیروهای خود را بسیج کرده‌اند که ٢۴ساعته، طی سه شیفت کار را تا جایی پیش ببرند که بگویند روی این سد کار شده، هزینه و بیت‌المال صرف شده و باید اجازه تمام‌کردن ساخت سد را بدهید.
در واقع می‌توان گفت سازندگان سد ایالو به بهانه این که سد ایالو تنها سدی تنظیمی در بالادست سد مراش است در مورد ساخت این سد به سازمان حفاظت محیط‌زیست هیچ اطلاعی نداده‌اند تا این سازمان را در عمل انجام‌شده قرار دهند. این در حالی است که مجوز ساخت خود سد مراش نیز زیر سئوال است.
به این ترتیب سد مراش، که اصل تایید گزارش ارزیابی زیست محیطی آن نیز زیر سوال است با هدف تامین آب شرب و کشاورزی و صنعت داخل یک منطقه حفاظت شده زیست محیطی به سرعت ساخته می‌شود و گویا کسی را یارای جلوگیری از احداث این سد غیرقانونی نیست. حتی دپوی مواد باطله سد را در داخل منطقه امن انجام داده‌اند که تخریب گسترده ای را سبب شده است. نگاهی به فهرست سدهای کشور در سایت رسمی وزارت نیرو نشان می‌دهد این فهرست از عدد ۵۵۸ در سال‌های گذشته اکنون به بیش از ۱۰۴۱ سد رسیده است و این افزایش در دولتی رخ داده است که همواره در رسانه‌ها با ساخت سد اعلام مخالفت کرده و شعار حمایت از محیط زیست سر داده است. اکنون باید دید از میان این ۱۰۴۱ سد اعلامی وزارت نیرو، آیا سازمان محیط زیست توان مخالفت با تنها یک سد غیرقانونی که بدون مجوز و به سرعت ساخته می‌شود را دارد یا همچنان باید به تماشای زیرآب رفتن سرزمینی ارزشمند و به آسمان رفتن معدود قطرات باقی‌مانده آب کشور نشست.
منبع:صبا کد خبر:۳۰۲۶۱۵۰ تاریخ انتشار:۲۸ دی ۱۳۹۴ ۱۵:۴۵
