♦ ” اب مجازی ” چیست ؟
ایران در برنامه ششم توسعه قصد دارد به مفهوم آب مجازی توجه کند، در حالی که این مفهوم بیش از سه دهه است که در سیاست‌گذاری‌های کشورهای توسعه‌یافته مورد توجه قرار گرفته‌است. به دلیل عدم توجه به این مفهوم در کشور ،با صادرات هندوانه هفت برابر ذخیره آب پشت سد کرخه، آب مجازی به خارج از کشور را صادر می‌کنیم. آب مجازی آبی است که از ابتدا تا انتهای تولید یک محصول مصرف میشود. این آب اگرچه قابل مشاهده نیست اما در حساب‌های اقتصادی دنیای امروز، با توجه به کمبود منابع آب نقش پررنگی دارد. برای تولید یک برگ کاغذ A4، ١٠ لیتر آب مصرف میشود و اگر بدون دلیل دو برگ کاغذ سفید را دور بیندازیم، در واقع ٢٠ لیتر آب هدر دادهایم. با توجه به منفی بودن بیلان آب سفره‌های زیرزمینی در بسیاری از نقاط کشور، باید از کشت محصولات پرآب‌بر در بخش کشاورزی خودداری شود. ضمن اینکه براساس اصول آمایشی، تولیدات صنعتی نظیر فولاد به مناطقی منتقل شود که منابع آب کافی در اختیار دارند. ( مصرف سالانه آب برای فولاد مبارکه أصفهان بالغ بر ۶٠ میلیون متر مکعب معادل یک سد است ) میانگین آب استفاده شده برای تولید هر کیلو هندوانه ۳۰۰ لیتر است. این حجم آب در کشورهایی مصرف میشود که راندمان بخش کشاورزی در آنها بالاست. در خوشبینانه‌ترین حالت برای تولید هر کیلو هندوانه در ایران، ۵۰۰ لیتر آب مصرف می‌کنیم.
طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی، ایران با تولید سالانه بیش از ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن هندوانه در رتبه چهارم جهان قرار دارد. این محصول در چهار فصل کشت و سالانه بیش از ۱۰۰ هزار تن هندوانه به عراق، امارات متحده عربی و کویت صادر میشود. ما بر این باوریم که با صادرات ۱۰۰ هزار تن هندوانه، سالانه بیش از ۵۰ میلیارد متر مکعب آب به خارج از کشور صادر میشود. میانگین بارش‌ها به فرض در یزد از متوسط کشوری پایین‌تر بوده و ۱۰۰ میلیمتر در سال است در مناطقی مثل یزد که منطقه‌ای خشک به حساب می‌آید الان هندوانه کاشت میشود. سیاست آب مجازی باید سرلوحه تصمیم‌سازی‌ها در هر ارگان قرار گیرد…
آب مجازی
از مجموع آب‌های کره زمین تنها یک دهم درصد آن، آب شیرین و در دسترس انسان‌هاست. از کل آب‌هایی که سالانه در جهان مصرف می‌شوند، ۷۰ درصد در بخش کشاورزی، ۲۰ درصد در بخش صنعت و فقط ۱۰ درصد برای مصارف خانگی به‌کار می‌روند. بدین ترتیب، صرفه‌جویی در بخشی که کمترین سهم را دارد راه حل مناسبی برای حل مشکل کم‌آبی نیست.
میانگین جهانی مصرف آب برای تولید یک کیلوگرم گوشت گاو ۱۵۴۰۰ لیتر است
«آب مجازی» عبارت است از میزان آبی که برای تولید یک محصول در صنعت یا کشاورزی مصرف میشود. بحث «آب مجازی» توسط پژوهش‌گر بریتانیایی پرفسور جان انتونی آلن در دهه ۱۹۹۰ میلادی مطرح شد. از آن زمان تا کنون، پژوهش‌های او مورد توجه فراوان بخش‌های اقتصاد و سیاست قرار گرفته‌اند. به او در سال ۲۰۰۸ در همین رابطه جایزه معتبر آب استکهلم اهداء شد.
پرفسور هانس-گئورگ فرده، پژوهش‌گر کشاورزی معتقد است با در نظر گرفتن وضعیت آب در سراسر جهان، تنها با صرفه‌جویی در آب «مجازی» می‌توان ذخایر موجود را مدیریت کرد. این میزان مصرف را نمی‌توان با کنتور اندازه گرفت زیرا آب مجازی در بسیاری از محصولات مصرفی روزانه پنهان است.
به عنوان مثال در هر یک فنجان قهوه، ۱۴۰ لیتر آب پنهان است. این میزان کل آبی را در بر می‌گیرد که برای رشد و آبیاری و به بار نشستن گیاه قهوه بکار رفته است. البته قهوه به طور معمول در مناطقی کشت میشود که از نظر ذخایر آبی غنی هستند، اما خلاف این وضعیت در مورد محصولات دیگر مانند میوه‌های کمیاب و یا سویا صادق است که جهت مصرف دام از آفریقا و آمریکای لاتین به اروپا وارد می‌شوند.
این وضع شامل توت‌فرنگی زمستانی هم میشود. پرفسور فرده می‌گوید پرهیز از اسراف را باید در این مسیر به جریان انداخت نه با تاکید بر صرفه‌جویی در کشیدن سیفون توالت!
یک تی‌شرت چقدر آب می‌خواهد؟
میانگین جهانی مصرف آب برای تولید یک کیلوگرم گوشت گاو ۱۵۴۰۰ لیتر، گوسفند ۱۰۴۰۰ لیتر، خوک ۶۰۰۰ لیتر و مرغ ۴۳۰۰ لیتر است. در طی سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۵ برای تولید گوشت گاو مصرف‌شده در سراسر جهان ۸۰۰ میلیارد متر مکعب آب مصرف شده است. مهم‌تر از میزان آب مصرفی، نوع آن (سبز یا آبی) است که بستگی به تغذیه (چرا در مرتع یا خوراک صنعتی) دارد. در مجموع اما بخش اعظم آب مصرف‌شده برای تولید گوشت گاو «آب سبز» است.
امر یاد شده در مورد تولید پنبه متفاوت است. یک کیلوگرم این ماده مورد نیاز صنعت پوشاک، در میانگین جهانی ۱۱ هزار لیتر آب مصرف می‌کند که نزدیک به نیمی از آن «آب آبی» و از ذخایر محدود کره زمین است و درصد «آب خاکستری» آن بالاست. برای کشت پنبه مورد نیاز یک تی‌شرت حداقل ۲۰۰۰ لیتر (بستگی به منطقه تولید) آب مصرف می شود.
