موضوع آب مدتهاست که به نقل محافل مردمی و رسانه ای تبدیل شده، در این میان سوالات بسیاری در اذهان مردم وجود دارد که کمتر به آن پاسخ داده شده است.
در این راستا گفتگویی داشتیم با مهندس کمال طاهری کارشناس ارشد شیمی که در زمینه آب و پساب خانگی و صنعتی تخصص و تجربیات مختلفی دارد. موضوع پایان نامه کارشناسی ارشد طاهری در زمینه روش های تصویه آب صنایع و کارخانجات است که در طی این گفتگو برخی شبهات و مشکلاتی که برای آب اصفهان وجود دارد مطرح و بسیاری از شایعات و تصورات غلط نیز به نقد کشیده شد.
یکی از سوالاتی که مردم همیشه درباره آب نوشیدنی می‌پرسند وجود کلر در آب است؛ آیا آب‌های آشامیدنی ما دارای کلر است؟
کمال طاهری- بله؛ همانطور که می‌دانید، منابع تامین آب مصرفی ما (اعم از رودخانه‌ها، چاهها، چشمه‌ها، سدها و… ) آلوده به میکروب‌ها و میکروارگانیزم‌هایی هستند که استفاده از این آبها را بدون ضدعفونی کردن، برای ما غیر ممکن می‌سازند.
سازمانهای آب و فاضلاب شهری برای از بین بردن میکروارگانیزم های بیماری زا و تامین آب مصرفی بهداشتی برای شهروندان، اقدام به اضافه کردن کلر به آب می کنند. وجود کلر در آب لازم است و برای میکروب کشی به آب کلر می‌زنند، البته کلر ماندگاری خوبی در آب دارد اما به دلیل اینکه مسیر لوله کشی از تصفیه خانه تا شهر زیاد است و عمده کلر صرف باکتری کشی در طول مسیر می شود و در اثر تماس آب با لوله انتقال آب و باکتری های موجود در آب، به مرور زمان میزان آن به حداقل می‌رسد که در موقع مصرف آسیبی برای انسان ندارد. در واقع به‌خاطر سیستم آب‌رسانی که به‌صورت لوله‌کشی است و خواه‌نا‌خواه آلوده می‌شود عمده کلر در این سیستم برای گند‌زدایی مصرف می گردد و وقتی آب به دست مصرف کننده می‌رسد این مقدار بسیار کم و ناچیز است.
چرا برای ضد عفونی آب فقط از کلر استفاده می شود؟
– این به خاطر مزایای این ماده ضد عفونی است. کلرزنی فرآیندی ارزان و کم هزینه جهت ضدعفونی کردن آب مصرفی است. کلر دارای اثر باقیمانده در آب است که باعث تضمین نسبی سلامتی آب در تمام مسیر شبکه آب رسانی می شود.
گفتید کلر قبل از آنکه به مصرف ما در شهر برسد از بین می رود، پس چرا وقتی آب را از شیر درون لیوان می ریزیم رنگ سفید آن مدتی می گذرد تا طبیعی شود؟ مشهور است که این بخاطر کلر زیاد آب در برخی از مواقع است.
– نه اینطور نیست، این موضوع ربطی به کلر آب ندارد؛ همانطور که می‌دانند در آب علاوه بر املاح یونی، گازهای دیگری هم وجود دارد از جمله دی اکسید کربن (CO₂): که منشأ آن تجزیه بی کربنات ها در اثر کاهش pH و CO₂ هوا است، آمونیاک (NH3): که منشأ آن ترکیبات ازت دار آلی و باکتری ها هستند، اکسیژن (O₂): که منشأ آن اکسیژن هوا است و باعث گوارایی آب و در ضمن خورندگی آن می شود، گاز کربنیک که همه این ها جهت گواراتر شدن هرچه بیشتر آب لازم هستند.
وقتی فشار آب بالا باشد باعث جنب وجوش هرچه بیشتر گازهای موجود در آب می شود که بعد از مدتی از آب خارج می‌شوند دقیقا مانند نوشابه که وقتی تکان می‌دهیم از آن خارج می‌شود.
گفتید رنگ آب به دلیل فشار هوای داخلی آن است آیا این آب برای سلامتی ضرر دارد؟
– اتفاقا وجود اکسیژن در آب لازم و حیاتی است، همه موجودات به اکسیژن در آب نیاز دارند حتی ماهیها. وجود اکسیژن در آب باعث گواراتر شدن آب می شود همچنین وجود اکسیژن در آب از گندیدگی و بودار شدن آب جلوگیری می کند و اکسیژن به مقدار کمی در آب حل می شود. اگر آب را روی اجاق گرم کنید، حباب های هوا قبل از جوشیدن در بالای سطح آب ظاهر شده و گازهای حل شده ناپدید می شوند.
سوال بعدی که در میان مردم خیلی هم رایج است اینکه چرا آب اصفهان نسبت به آب‌های دیگر گچ و املاح بیشتری دارد؟ آیا این املاح برای سلامتی مضر نیستند؟
– البته آبها همه دارای املاح هستند که به این املاح محلول در آب سختی (Hardness) می‌گویند و سختی موجود در آب به دو دسته سختی موقت و دائم قابل تقسیم است که مجموع این دو سختی به عنوان سختی کل در نظرگرفته می شود. با توجه به آب هر شهر و منطقه مقدار سختی موقت و دائم می تواند متغییر باشد. عمده سختی موقت ناشی از وجود یون های کلسیم و منیزیم است که این نوع سختی با حرارت دادن رسوب می کند و از بین می رود ولی سختی دائم با حرارت از بین نمی‌رود و باید با تجهیزات تصفیه لازم آن را کم کرد مانند رزین ها و اسمز معکوس و…
آب اصفهان هم دارای سختی موقت زیادتری نسبت به سختی دائم است که با حرارت رسوب کرده و این رسوبات را مردم در ته نشین شدن املاح در کتری های خانگی روی اجاق گاز مشاهده می کنند. در برخی از مناطق آب ها دارای سختی موقت کم ولی سختی دائم بالایی هستند، سختی کل آب اصفهان در حدود ۱۴۰پی پی ام است، که خوب در حد مجاز است چرا که املاح کلسیم و منیزیم در بدن جذب می‌شوند، بعضی از یون‌هایی که بدن انسان لازم دارد توسط آب آشامیدنی تامین می شود و البته می دانیم یون کلیسم در شیر هم وجود دارد.
آیا تفاوتی بین آب تصفیه شده از رودخانه با چاه های کمکی اداره آب و فاضلاب هست؟
– اطلاعات زیادی نداریم باید تست های مربوطه را از هر دو انجام داد و مقایسه کرد. ببینید فرایند «تصفیه» یعنی کم کردن املاح و یون‌های موجود در آب با هر تجهیزی که بتواند این کار را انجام بدهد صورت می‌گیرد، حالا نوع آب زیاد مطرح نیست چه آبی باشد، مهم بازدهی فرایند جهت مقرون به صرفه بودن آن است و خروجی که تا حد استاندارد املاح را کم کند که با تست‌های مربوط می‌توان فهمید آب خروجی مناسب است یا خیر.
در شرق اصفهان بوی فاضلاب به شدت آزار دهنده است، آیا این فاضلاب‌ها برای شهروندان منطقه خطر ندارد؟
– بله؛ البته واقعا آزار دهنده است. فرایند تصفیه فاضلاب به دلیل اینکه سیستم هوازی است کاملا بدون بو است و سیستم تصفیه فاضلاب این تصفیه خانه از نوع لجن فعال است. بوی بدی که از تصفیه‌خانه ممکن است متصاعد بشود ناشی از خشک کردن لجن مازادی است که در حین فرایند تصفیه تولید می‌شود و از خشک شدن این لجن‌ها جهت ساخت کمپوست‌های کشاورزی استفاده می‌کنند.
آیا می‌توان فاضلاب موجود را به منطقه دورتری که خالی از سکنه باشد منتقل کرد مثلا بیابان های اطراف اصفهان که کم هم نیستند؟
– بله؛ می‌توان لجن مازاد را در مکانی دورتر از سکنه منتقل کرد و آنجا آنها را خشک کرد. فرایند خشک کردن به این صورت است که لجن‌ها را در مجاورت نور خورشید پهن می‌کنند تا خشک شود سپس جمع آوری می‌کنند. اما خود تصفیه خانه اگر بدرستی کارکند و مشکل سیستماتیک پیدا نکند مشکلی برای اهالی منطقه ندارد. مشکل بوی بد همانطور که عرض کردم لجن تولید شده در حین فرایند است که نباید در خود تصفیه خانه خشک شود.
در شهری مثل اصفهان تبلیغات تصفیه آب خانگی زیاد است آیا این تصفیه‌ها تاثیری در سلامت آب دارد؟
– بله تاثیر دارند و املاح آب را تا حد زیادی می‌گیرند، ولی گرفتن املاح آب طبق مصوبه استاندارد حد مشخصی دارد. میزان املاح آب باید تا حد مجاز باشد در واقع همین آب شرب موجود در لوله کشی‌ها آب مناسب برای شرب است و برای منطقه‌ای مثل اصفهان نیاز چندانی به تصفیه آب خانگی نیست. ضمن اینکه بعضی از این تصفیه آب خانگی ها دارای کربن اکتیو شن های ریز جهت فیلتراسیون می باشند که نیاز به این کار در آب تصفیه شده نیست، فقط غشا جهت گرفتن املاح کافی است، چون کربن اکتیو و شن ریزها نمی توانند املاح را بگیرند.
به غیر از کمبود بارندگی، مهمترین شکلی که باعث کمبود آب در اصفهان می‌شود را چه می‌دانید؟
– کارخانجات بزرگترین مصرف کنندگان آب هستند که متاسفانه به دلیل قدیمی بودن اولا آب زیادی جهت تصفیه کردن مصرف می کنند، ثانیا کارخانجات بزرگتر مصرف آب هایشان بیشتر است و به راحتی آب را هدر می‌دهند و تبدیل به فاضلاب می‌کنند. اینها هیچ الزامی جهت مصرف بهینه و صرفه جویی ندارند لذا آب را بدون هیچ اهمیتی به پساب تبدیل می کنند و به تصفیه نه چندان خوب می پردازند و یا بهتر بگوییم درحدی که آب از حالت سیاه و بدبو تنها کمی شفاف می‌شود ولی بعضی املاح مضر هنوز در آن وجود دارند، به همین دلیل این آب را برای آبیاری درختان استفاده می‌کنند.
البته کم کاری سازمانهای ذی ربط جهت ملزم کردن کارخانجات به تصفیه خوب جهت آبیاری درختان را نباید نادیده گرفت؛ چراکه این سازمان‌ها اگر به وظیفه خود خوب عمل کنند می‌توانند کارخانجات را به جهت تصفیه نکردن پساب‌های‌شان تا اطلاع ثانوی تعطیل و توبیخ کنند.
در سال های اخیر شاهد بیماری های مختلف در اصفهان از غرب این شهر بوده‌ایم اعم از سرطان، ام اس و… برخی معتقدند فضولات کارخانه‌ها که وارد آب و منابع آبی زیرزمینی می‌شوند عامل این فجایع هستند نظر شما چیست؟ آیا قابل پیشگیری هست؟
– اگر یک تحقیق اجمالی پیرامون سرسبزی و حاصلخیزی اکثر مناطقی که قبل از احداث کارخانجات وجود داشته‌اند و همین طور بعد از شروع کار این کارخانجات انجام داده شود متوجه خشک شدن زمین‌ها تا وسعت چند کیلومتری این کارخانجات می‌شوید که دیگر هیچ کشت و زرعی اطرافشان صورت نمی‌گیرد زیرا آب آلوده وارد سفره‌های زیرزمینی شده و دوباره توسط انسان و دام‌هایشان مصرف می‌شوند که عوارض آنها را در سال‌های اخیر بسیار شاهد بوده‌ایم.
همچنین کارخانه ها باعث خشک شدن اکثر چاه های منطقه خود شده اند و چون نیاز به آب برای آنها ضروری است مجبور به انتقال آب از چندین کیلومتر دورتر از استقرار کارخانه می باشند. مسئله بهینه سازی مصرف آب و استفاده مجدد کارخانجات از پساب تولیدی خودشان به جای استفاده از آب چاه های در حال خشک شدن بهترین راه بهینه سازی مصرف می باشد و نیاز به مصرفِ بدون دلیل از آب چاه را کمتر می کند. این موضوع نیز ابدا به بحث تحریم ها که برخی مدعی آن اند مربوط نیست بلکه همت برخی سازمانهای مسئول و اراده مسئولین مربوطه را می خواهد چرا که علم تصویه آب با هزینه کم در داخل کشور موجود است.
منبع:ندای اصفهان تاریخ انتشار:۰۶:۴۳ – ۱۳۹۴/۱۰/۰۲
