الگوی صحیح تغذیه در ورزشکاران تنها به مصرف مواد خوراکی پرکالری محدود نمی‌شود، بلکه توجه به الگوی صحیح مصرف آب و سایر مایعات می‌تواند در افزایش عملکرد ورزشکاران تاثیر بسزایی داشته باشد. بیش از ۶۰ درصد ترکیب بدن انسان از آب تشکیل شده است. ۷۳ درصد عضلات، ۹۳ درصد حجم خون و ۱۰ درصد بافت چربی را نیز آب تشکیل می‌دهد.
آب نقش بسیار مهمی را در عملکرد فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی در بدن بازی می‌کند. وقتی که فرد ورزش می‌کند دمای مرکزی بدن بالا رفته و این بالا رفتن درجه حرارت به طور خودکار باعث اتلاف گرما می‌شود. از دست دهی گرما به این صورت نمی‌تواند به تنهایی باعث کاهش بار گرمایی شود، لذا در مرحله بعدی تعریق اتفاق می افتد که باعث از دست دهی آب بدن نیز می‌شود.
با وجود اینکه یک فرد بزرگسال با جثه متوسط در روز حدود۲ لیتر آب از دست می دهد، یک ورزشکار ممکن است در ظرف یک ساعت ورزش شدید نزدیک به ۳ لیتر آب از دست بدهد.در صورتی که این مایعات از دست رفته جایگزین نشوند،ممکن است دهیدراسیون عارض گردد. کم آبی یا دهیدراسیون یک اثر منفی و شدید روی کارایی ورزشی دارد. در واقع حتی دهیدراسیون خفیف تا حد یک درصد کاهش وزن بدن می تواند با ایجاد سرگیجه،سردرد و زمان عکس العمل کندتر همراه باشد و می تواند بر خطر گرمازدگی بیافزاید. باید توجه کرد که کاهش حداقل دو درصد از مایعات بدن می‌تواند اثر منفی در عملکرد ورزشی داشته باشد.
کمبود آب و کاهش عملکرد ورزشی
نسیبه نیکروش دبیر کمیته تغذیه فدراسیون پزشکی ورزشی می گوید: ورزشکاران باید مصرف آب را جدی بگیرند. متاسفانه مطالعات نشان می‌دهد که اغلب ورزشکاران مایعات کافی قبل، در حین و بعد از ورزش مصرف نمی‌کنند. حتی بسیاری از ورزشکاران رشته‌های وزنی بر حسب عادت برای رسیدن به وزن خاص خود برای رقابت بدن خود را به طرق مختلف مجبور به از دست دادن آب می‌کنند.چنین عملی متاسفانه عملکرد ورزشی را تحت تاثیر قرار داده و باعث از دست دادن قدرت، توان هوازی و ظرفیت بی هوازی می‌شود.
وی تاکید کرد: خطر کم آبی کودکان را بسیار بیشتر از جوانان تهدید می کند. توصیه می‌شود ورزشکاران در ساعات قبل از شروع یک فعالیت ورزشی بدن خود را با مصرف نوشیدنی‌ها و میان وعده‌های حاوی سدیم و نمک به خوبی هیدراته نمایند. البته خطر کم آب شدن فرد در ورزش‌هایی که بیش از سه ساعت طول می‌کشد بسیار بالاتر می باشد. اغلب ورزشکاران به درستی نمی دانند که واقعا چه مقدار عرق می‌کنند و چطور باید سریعا به بدن خود آب برسانند. از دست دادن آب در ورزشکاران می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در آنها شود، اگر ورزشکار نتواند مایعات از دست رفته از طریق عرق را جبران کند کم آبی بدن و خستگی غیر قابل اجتناب خواهد بود.
تاثیرات کم آبی در بدن
با توجه به میزان درجات کم آب شدن بدن ، طی فعالیت بدنی و تعریق علائم مختلف و البته قابل پیش‌بینی رخ می دهد. خستگی، کاهش اشتها، قرمزی پوست، سوزش معده، سردرد، خشکی دهان و گلو، عدم تحمل گرما، تیره شدن رنگ ادرار از علائم اولیه کم آبی در بدن است.از دست دهی مقدار بیشتر آب تا سه درصد و بیشتر منجر به ایجاد عوارض شدیدتری چون گرفتگی عضلات، تاری دید، اشکال در بلع، گیجی، چروکیدگی پوست و سوزش ادرار می‌شود. در صورتیکه علائم کم آبی در بدن ادامه پیدا کند یا باعث ایجاد تهوع، استفراغ و از دست دهی هوشیاری شود ایجاد خطر جدی شوک گرمایی وجود خواهد داشت که این موقعیت خطرناک به درمان پزشکی فوری نیاز دارد.
از افت عملکرد بدن تا بروز بیماری قلبی
کارشناس تغذیه به توجه به عوارض جدی کم آبی را تاکید کرد و افزود: وقتی که ورزشکار عرق می‌کند، حجم مایعات خارج سلولی و داخل سلولی کاهش می یابد. آب و کلرید سدیم مهم‌ترین ترکیباتی هستند که در مایعات خارج سلولی وجود دارند و طی تعریق از دست می‌روند. کمبود آب باعث افت عملکرد در بدن می‌شود. کم آبی موجب کاهش حجم خون می‌شود. در این مواقع بدن سعی می‌کند که از عضلات فعال و ارگان‌های حیاتی حمایت کند و ضربان قلب افزایش می یابد. کم آبی و در نتیجه کاهش خون رسانی باعث ایجاد خستگی و گرمازدگی می‌شود. که این خود باعث کاهش عملکرد و افزایش خطر بیماری قلبی می‌شود. در آب و هوای گرم از دست دادن حتی مقدار خیلی کمی آب در بدن (یک درصد وزن بدن) می‌تواند عملکرد ورزشی را به خصوص تا حد زیادی کاهش دهد.
در طول فعالیت‌های طولانی مدت مایعات همراه با سدیم از دست می‌روند. عرق انسان حاوی۴۰ تا ۵۰ میلی مول سدیم در هر لیتر است. یک ورزشکار حرفه‌ای می‌تواند در یک روز تا پنج لیتر مایعات برابر با ۴۶۰۰ تا ۵۷۵۰ میلیگرم سدیم از دست دهد. بنابراین ورزشکار، مربی، بدنساز و متخصص تغذیه باید به این تغییرات آشنایی داشته باشند.
چگونگی اندازه گیری میزان آب از دست رفته
میزان از دست دهی آب در طول ورزش تحت تاثیر پارامترهای مختلفی چون ژنتیک، جنس، سن، سایز بدنی، سرعت و میزان تعریق، برنامه تمرینی و درجه حرارت محیط است، در نتیجه توصیه کردن یک برنامه کلی هیدراتاسیون (پرآبی بدن) به ورزشکاران غیر ممکن است. روش‌های مختلفی برای اندازه گیری دهیدراتاسیون (کم آبی) در بدن وجود دارد، مانند تغییرات وزن بدن، اسمولالیته پلاسما، تغییرات حجم پلاسما، اسمولالیته ادرار، حجم ادرار ۲۴ ساعته ، رنگ ادرار و میزان تشنگی اما از این بین بهترین روش برای اندازه گیری و تعیین مایعات از دست رفته توزین فرد قبل از فعالیت ورزشی و بعد آن است.
تعریق و بهترین راه تعیین میزان آن
نیکروش معتقد است : ورزشکار برای این که بداند که به چه اندازه مایعات نیاز دارد، باید ابتدا بداند چه قدر عرق کرده است. میزان کاهش وزن در طول تمرین بعلاوه میزان مایعات مصرف شده در طول تمرین برابر است با مقدار مایعاتی که باید بنوشید. به عنوان مثال، اگر ورزشکاری در طول ورزش حدود ۷۰۰ گرم از وزن خود را از دست دهد و ۳۵۰ سی سی مایعات مصرف کرده است باید تقریبا به ازای هر ساعت یک لیتر مایعات در طول تمرین مصرف کند. یعنی در واقع هر ۱۵ دقیقه ۳۰۰ سی سی باید از مایعات بنوشد. همچنین ورزشکاران می‌توانند از طریق بررسی رنگ ادرارشان میزان آب بدن خود را چک کنند. ادرار در افرادی که مایعات کافی نوشیده است، لیمویی و فردی که بدنش کم آب است به رنگ تیره (مانند آب سیب) است.
فواید مصرف آب برای همه
بیشتر مردم می دانند نوشیدن آب در گرمای تابستان بسیار مهم است، اما نوشیدن آب در فصلی که هوا رو به سردی میرود داستان دیگری است. نوشیدن آب به عملکرد بدن و جلوگیری از سردرد کمک می کند اما اگر اینها برایتان کافی نیست، می خواهیم چهار علت که دانستنش برای اکثر افراد جامعه مهم و جالب است ،بپردازیم.
تقویت متابولیسم: می دانیم که نوشیدن آب قبل، بعد و در طول ورزش کمکمان می کند، اما باعث بیشتر سوزاندن کالری نیز می شود! در یک تحقیق مشخص شد کسانی که روزانه ۸ تا ۱۲ لیوان آب می نوشند بیشتر از کسانی که تنها ۴ لیوان آب می نوشند کالری می سوزانند.
حمایت از پوست: کرم ها و ترمیم کننده های گران قیمت را فراموش کنید، نوشیدن آب یکی از بهترین کارهایی است که می توانید انجام دهید تا پوستتان تمام سال جوان و درخشان به نظر بیاید. تامین آب بدن چرخه پوست را بهبود می بخشد بنابراین ترمیم پوست کند نمی شود. اگر متوجه شدید که پوستتان بدون هیچ دلیلی دچار خشکی می شود، هر روز کمی بیشتر آب بنوشید تا این وضعیت بهبود پیدا کند.
جلوگیری از اشتها: از آنجایی که بیشتر اوقات تشنگی با گرسنگی اشتباه گرفته می شود، نوشیدن آب قبل از هر وعده غذایی کمک می کند کمتر غذا بخورید. در واقع محققان متوجه شدند افرادی که بیشترین مقدار آب را می نوشند، کمتر کالری دریافت می کنند. اگر از افرادی هستید که وقتی حوصله ندارند غذا می خورند، این تکنیک می تواند کمکتان کند.
جلوگیری از نفخ معده: اجتناب از غذاهای نمکی و لبنیات ( هنگام نفح ) می توانند تا حدودی کمک کند، اما یکی از بهترین راه ها برای اینکه مطمئن شوید بدن در خود آب احتباس نمی کند، نوشیدن زیاد آب است. شاید درست به نظر نیاید اما نوشیدن آب و تامین آب بدن باعث جلوگیری از نفخ های شدید معده می شود.
منبع:باشگاه خبرنگاران جوان کد خبر:۵۳۸۸۴۰۵ تاریخ انتشار: ۲۰ آبان ۱۳۹۴ – ۰۰:۰۲
