رودخانه زاینده‌رود پس از عبور از مناطق کوهستانی وارد دشت حاصلخیز و بزرگی می‌شود که لنجانات نام دارد و به مرور زمان به “لنجان بالا” و “لنجان پایین” تقسیم شده است، البته برخی معتقدند واژه لنجان به معنای بیرون کشیده شده از آب است.
آب زاینده رود در دشت‌های زراعی یعنی از لنجان تا بن رود به سی و سه سهم کلی تقسیم شده که براساس جریان آب نخستین سرزمین در این طومار تاریخی “لنجان علیا” یا “لنجون بالا” نام دارد و حقابه آن شش سهم است.
در این راستا درباره محیط طبیعی، بخشی از تاریخ کشاورزی و مشکلات آن و شرایط کشت و … با محمد بیگی نماینده کشاورزان زرین شهر و محمد موذنی رییس نظام صنفی کشاورزی شهرستان لنجان به گفت‌وگو پرداخته است.
لنجان علیا، پرآب‌ترین سرزمین
نماینده کشاورزان زرین شهر اظهار کرد: لنجان “بالا یا علیا” اولین سرزمین زراعی در سند تقسیم نامه آب زاینده رود یا همان طومار معروف شیخ بهایی است که شش سهم آب برای آن تدوین شده است.
محمد بیگی ادامه داد: بخشی از اراضی زراعی این سرزمین در حاشیه رودخانه و قسمتی دیگر با آن فاصله دارد، اما شیب تمام این زمین‌ها به سمت زاینده رود است.
وی خاطرنشان کرد: لنجان علیا همواره در معرض سیل‌های مداوم و تغییر مسیر زاینده رود قرار داشته، به طوری که هر سال وسعت زمین‌های زیر کشت در حاشیه رودخانه از ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ متر مربع تغییر می‌کرد و مردم نیز با مشکل ایجاد حد و مرز مواجه بودند.
نماینده کشاورزان زرین شهر، ادامه داد: آن طور که نقل شده است سابقه کشت برنج در لنجانات به ویژه “لنجان بالا” به دوران ساسانیان و در حاشیه رودخانه می‌رسد و بر اساس متن طومار تقسیمات حق آبه آن نیز برای برنجکاری تدوین شده است.
بیگی یادآور شد: با توجه به آب فراوان و شنی بودن زمین‌های حاشیه زنده رود در لنجانات هیچ محصولی به جز برنج کشت نمی‌شد، اما در روستاها و نواحی دورتر از مسیر رودخانه گندم و سایر غلات به دست می‌آمد.
وی تصریح کرد: بر اساس متن طومار از اواخر اردیبهشت ماه تا آخر شهریور ماه آب زاینده رود در اختیار کشاورزان لنجانات بود و قسمت‌های پایین‌تر رودخانه به مدت سه ماه برداشتی نمی‌کردند و پس از زمان یاد شده آب برای آنها رها می‌شد.
نماینده کشاورزان زرین شهر گفت: در زمین‌های حاشیه رودخانه لنجان علیا در طول یک سال فقط سه ماه کشت و کار انجام و زمین تا سال بعد رها می‌شد.
بیگی درباره میزان باردهی نژاد و تخم برنج لنجان، خاطرنشان کرد: به عنوان یک کشاورز و بر اساس تجربه مدعی هستم که از کشت برنج “دم سایه شمالی” هر یک جریب زمین ۵۰۰ کیلوگرم شلتوک برداشت می‌شود، اما با کشت برنج لنجان در این سطح حدود ۷۰۰ کیلوگرم شلتوک به دست می‌آید.
وی با بیان این‌که طعم و عطر برنج لنجان زبانزد مردم کشور بوده است، افزود: با کشت این محصول هوای سالم و طبیعت در این منطقه حفظ می‌شود و بارها به مسوولانی که به دنبال تغییر الگوی کشت هستند گفته‌ایم محصول دیگری را نمی‌توان جایگزین آن کرد.
نماینده کشاورزان زرین شهر تصریح کرد: در بیشتر زمین‌های لنجان علیا عمق خاک کمتر از ۶۰ سانتی‌متر است و با توجه به شیب زمین به سمت رودخانه آب مزارع برنج به طور طبیعی به چرخه زاینده رود باز می‌گردد و بر همین اساس اعتقاد داریم برنجکاری در این منطقه هرگز موجب اتلاف و تبخیر آب نمی‌شود.
“ریز” مالک بیشترین سهم آب
بیگی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: جوی‌های بزرگ حفر شده از زاینده رود “مادی” نام دارد، چرا که احداث آن‌را مربوط به دوران سلسله مادها به عنوان نخستین تقسیم کنندگان آب زاینده رود می‌دانند.
وی گفت: سه مادی بزرگ “ریز” ، “ورنامخواست”، “سده لنجان” بزرگترین مادی‌های لنجان علیا بود که در طول مسیر، آب را به مزارع می‌رساند، اما مادی “ریز” بیشترین سهم آب را داشت که این مادی از ۱۲ کیلومتر بالاتر از شهر فعلی زرین شهر منشاء گرفته و تا امروزه از مرکز این شهر می‌گذرد، اما در سال‌های اخیر درختان این مادی قطع شده و کف آن به صورت بتونی شده است.
نماینده کشاورزان زرین شهر یادآور شد: اربابان معروف لنجان بالا در زمان معاصر “محمدتقی دامن پاک” و “ابوالفتح خان قهرمانی” بودند که طبق برنامه اصلاحات ارضی در دهه ۱۳۴۰ زمین‌هایشان بین مردم تقسیم شد.
بیگی افزود: متاسفانه در ۱۰ سال گذشته به دلیل کم آبی عمق آب کاهش یافته به طوری که چاه‌های پنج متری تا ۱۵۰ متر نیز رسیده است و این درحالی است که شاهد انتقال حجم زیادی از آب رودخانه با لوله‌های قطور به مناطقی خارج از حوزه اصلی آن هستیم.
وی خاطرنشان کرد: بیشه‌ها و درختان اطراف زاینده‌رود در لنجانات زیبایی بی‌نظیری داشت، اما در سال‌های اخیر با قطع جریان دایمی آب رودخانه، این طبیعت بکر نیز دستخوش تغییر شده است.
نماینده کشاورزان زرین شهر ادامه داد: لنجان علیا بین سرزمین‌های بلند اطراف محصور است، به همین دلیل و برخلاف دشت‌های پایین دست توسعه کشاورزی در آن اتفاق نیفتاده است، چرا که دشتی باز در کنار آن وجود ندارد و از سوی دیگر در این سال‌ها بحث نگرانی و نارضایتی‌هایی در خصوص ورود و انتشار آلایندگی‌های صنایع بزرگ در خاک، هوا و آب این سرزمین وجود داشته و دارد.
“آیداغمیش” نخستین روستا در طومار تقسیم آب
هم‌چنین رییس نظام صنفی کشاورزی شهرستان لنجان به خبرنگار ایسنا گفت: طومار معروف شیخ بهایی اصالتی باستانی دارد، اما در زمان صفویه اصلاحاتی در آن انجام شد.
محمدتقی موذنی افزود: در سال ۹۲۳ قمری آب رودخانه زاینده‌رود بر اساس ۳۳ حق آبه بهره‌برداران آن تقسیم شد که سهم لنجانات شامل لنجان اَلِنجان در مجموع ۱۰ سهم در نظر گرفته شده است.
وی با بیان این‌که به ترتیب لنجان علیا شش و اَلِنجان یا همان لنجان سفلی چهار سهم دارند، ادامه داد: شش سهم کلی لنجان بالا نخست به ۱۱۳٫۵ سهم جزیی و این رقم باز به ۳۵۷ سهم جزیی‌تر تقسیم شده است.
رییس نظام صنفی کشاورزی شهرستان لنجان، ادامه داد: در لنجان علیا سه مادی بزرگ ریز، ورنامخواست و سِدِه لنجان به ۴۴ مادی خردتر در بین مزارع تقسیم می‌شد، اما در سال‌های اخیر و به دلیل یکپارچه سازی اراضی تعداد آن به ۲۳ مادی کوچک رسیده است.
موذنی از وجود ۹ بند سنگی در مسیر رودخانه در این منطقه خبر داد و تصریح کرد: از یکصد سال اخیر این بندها در راستای جمع‌آوری و انتقال بهتر آب به مادی‌ها احداث شده و برای مردم لنجان بالا حکم ناموس تاریخی را دارد و هرگز اجازه تخریب و حذف آن‌را نمی‌دهیم.
وی “آیداغمیش” را نخستین روستای بهره‌بردار در طومار منسوب به شیخ بهایی دانست و گفت: این روستا جزو خاک لنجان علیا است که اولین مادی نامبرده در طومار نیز به نام آن است و البته به دلیل مرتفع بودن اطراف آن وسعت زیادی ندارد.
رییس نظام صنفی کشاورزی شهرستان لنجان از وجود بیش از هجده پارچه آبادی بزرگ و کوچک در زیر مجموعه لنجان بالا در قدیم خبر داد و خاطرنشان کرد: به دلیل زایش‌های زمین چشمه‌هایی وجود داشت که قنات‌هایی از آن برای کشاورزی حفر شده بود.
موذنی، برنج مشهور لنجان را کشت اصلی این سرزمین دانست و گفت: محصولاتی مثل پیاز، گندم و حبوبات نیز کشت می‌شد و برخی مردم نیز مالک باغات میوه بودند.
کاهش وسعت زمین‌های کشاورزی
وی اضافه کرد: اساساً در لنجان علیا به دلیل وضعیت جغرافیایی، زمین‌های کشاورزی بیشتر در حاشیه رودخانه است و وسعت این سرزمین نسبت به نواحی پایین دست حوزه زاینده‌رود کمتر است و نسبت به جمعیت، زمین کشاورزی مختصر است.
رییس نظام صنفی کشاورزی شهرستان لنجان با اشاره به وجود ۱۸۰۰ هکتار زمین زراعی در این شهرستان گفت: در لنجان زمین زراعی اضافه نشده و حتی به دلیل ساخت و ساز‌های مسکونی ناشی از افزایش مهاجرت‌ها، از وسعت آن کاسته هم شده است.
موذنی ادامه داد: تصرف زمین‌های منابع طبیعی توسط صنایع بزرگ و هم‌چنین شرایط طبیعی و ارتفاعات اطراف، مانع از افزایش سطح زیر کشت، در این شهرستان بوده است.
وی با بیان این‌که جمعیت کشاورزان این شهرستان حدود ۱۲ هزار خانوار است، افزود: زمین‌های لنجان علیا بین حد ۵۰ تا یک هزار متر مربع است و برخلاف بعضی از شهرستان‌های هم‌جوار کشاورزان مالک چند هکتار زمین نیستند.
ساخت سد، لنجان را نجات داد
وی درباره مزایای احداث سد زاینده رود در دهه ۱۳۴۰ اظهار کرد: برخی در شهرستان‌های اطراف اصفهان و قسمت‌های پایانی مسیر این رودخانه مدعی هستند ساخت این سازه بزرگ موجب کسری آب برای آن سرزمین‌ها شده، اما احداث سد برای لنجان بسیار مفید بوده است.
موذنی تصریح کرد: لنجان مدام در معرض سیل و تغییر مسیر رودخانه قرار داشت و ساخت این سد مردم را از این وضعیت نجات داد و از سوی دیگر آب‌های زیر زمینی و آب قنات‌های شهرستان‌های نجف آباد و تیران و کرون را افزایش داد.
وی با یادآوری این‌که بخشی از هزینه احداث سد زاینده رود توسط حق آبه‌داران پرداخت شده است، افزود: علاوه بر آب طبیعی رودخانه، آب تونل اول کوهرنگ نیز طبق قانون متعلق به کشاورزان حق آبه‌دار است و هیچ نهادی نباید به آن تعرض کند.
رییس نظام صنفی کشاورزی شهرستان لنجان درباره مشکلات زیست محیطی صنایع بزرگ، اظهار کرد: در دهه ۱۳۴۰ قرار بود کارخانه ذوب آهن در منطقه “طبس” واقع در جنوب تیران و کرون ساخته شود، اما متاسفانه به دلیل نبود کارشناسی صحیح به نزدیکی زرین شهر در لنجان منتقل شد که آثار زیست محیطی آن برای همگان قابل مشاهده است.
موذنی با انتقاد از دود و آلودگی زیاد این واحد بزرگ صنعتی، اضافه کرد: متاسفانه پساب‌های صنعتی ذوب آهن به اضافه پساب شهری زرین شهر به زاینده رود وارد می‌شود که زیان‌های بسیاری برای خاک حاصلخیز و آب‌های زیر زمینی به وجود آورده است.
وی تصریح کرد: بر اساس مشاهدات و تایید مسئولان بهداشتی در شهرستان دریافته‌ایم که پساب‌های یاد شده موجب بروز بیماری‌هایی مانند “سال‌مونلا” در مرغداری‌ها و دامداری‌های منطقه شده است.
وی درباره وضعیت دام شهرستان گفت: در زمان‌های قدیم گله‌های دام زیادی وجود داشت که پس از برداشت محصولات در مزارع چرانیده می‌شدند، اما در زمان حال با کاهش سطح کشت و کمبود زمین برای ساخت واحدهای دامی مواجه هستیم.
منبع:ایسنا کد خبر:۹۴۰۷۲۱۱۳۵۱۴ تاریخ انتشار:سه‌شنبه ۲۱ مهر ۱۳۹۴ – ۰۷:۳۶
