در طول فعالیت دولت یازدهم «تدبیر و امید» طرح‌ها و پروژه‌های مختلفی در سطح ملی در بخش آب به بهرهبرداری رسیده است که در دو دسته عمده فعالیتهای سازه‌ای (سدهای به بهرهبرداری رسیده و آبگیری شده و شبکه‌های آبیاری و زهکشی اصلی احداث شده) و غیرسازه‌ای قابل تقسیم‌بندی است.
استفاده از مخازن برای ذخیره آب و کنترل سیلاب نه فقط در ایران که در کل جهان نیز سابقه‌‌ای چند هزار ساله دارد. این در حالی است که ایران در منطقه‌‌ای خشک قرار گرفته است. متوسط بارندگی در ایران کمتر از یک سوم میانگین جهانی است. همین مقدار اندک بارندگیها نیز از توزیع زمانی و مکانی مناسبی برخوردار نیست. به نحوی که دو سوم بارندگیها در یک سوم مناطق کشور اتفاق می افتد و بخش با اهمیت مرکزی ایران هم کم بارش است و هم دارای پتانسیل وقوع سیل‌های شدید و ویرانگر.
امروز ایران اسلامی به عنوان سومین کشور سازنده سد بعد از چین و ترکیه معرفی می‌شود که کشوری نیمه بیابانی بوده و میانگین بارندگی آن در سال‌های پرباران برابر با ۲۵۰ میلیمتر است، هشت میلیارد مترمکعب آب آن از مرزهای غربی کشور خارج می‌شود و بخشی از روان‌آب‌های کشور بدون استفاده به سوی دریا روان است و بر این اساس، ساخت سد در آن امری حیاتی و ضروری است.
تولید انرژی پاک و تامین آب در طول سال از جمله دیگر فواید سدها است و از ذخیره آب سدها برای مصارف کشاورزی و تولید انرژی، به مثابه ثروتی عظیم یاد می شود که با استفاده از آن علاوه بر تامین آب کشاورزی و آشامیدنی تولید صدها مگاوات انرژی برقابی را نیز میسر می‌کند.
سدسازی تجلی اراده دولت برای توسعه پایدار است و از آن به عنوان یکی از محورهای توسعه کشور یاد می‌شود.
هدف نهایی از اجرای این پروژه ها، تداوم و افزایش تولیدات کشاورزی طی یک دوره طولانی وماندگار است که به واسطه آن فوائدی همچون فراهم شدن محیط مناسب برای فعالیت ریشه گیاه ( تناسب آب و هوای خاک)، کنترل بیلان نمک خاک در شرایط فاریاب و بهبود راندمان کارایی ماشین‌آلات کشاورزی و امکان اجرای عملیات زراعی به ویژه هنگام کاشت و برداشت محصول حاصل می‌شود که در سه حالت افزایش و جمع شدن آب بر روی سطح زمین (که به واسطه سیلاب یا باران پدید آمده و توسط زهکش های سطحی آن را از مزرعه خارج می‌کنند)، بالا آمدن سطح آب زیرزمینی در زیر خاک و تجمع نمک در خاک، نیاز به زهکشی در کشاورزی امری لازم و ضروری است.
طی دو سال ابتدایی فعالیت دولت یازدهم، در مجموع ۹ سد با مجموع ظرفیت قابل تنظیم ۴۳۶ میلیون متر مکعب در استان‌های مختلف کشور با حضور مسئولان کشوری به بهرهبرداری رسیده که نخستین آنها سد ماشکید یک (علیا) با ظرفیت آب قابل تنظیم سالانه چهار میلیون مترمکعب در تاریخ پنجم دی ماه سال ۹۲ در استان سیستان و بلوچستان و آخرین آنها سد زیویه با ظرفیت آب قابل تنظیم سالانه ۱۷ میلیون مترمکعب در تاریخ چهارم مرداد ماه سال ۹۴ در استان کردستان بوده است.
بزرگترین سد به بهرهبرداری رسیده کشور از ابتدای آغاز به‌کار دولت تاکنون، سد شهربیجار (آیت الله بهجت) استان گیلان با ظرفیت آب قابل تنظیم سالانه ۱۹۱٫۱ میلیون متر مکعب بوده که در تاریخ ۳۰ دی ماه سال ۹۳ با حضور معاون اول رییس جمهور به بهرهبرداری است؛ این پروژه نخستین سدی بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در استان گیلان به بهرهبرداری رسید و برای تامین آب شرب دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفر ظرفیت دارد.
سدهای ملی که طی این مدت فقط آبگیری شده اند سه مورد بوده است که به ترتیب زمان آبگیری، سد چهچهه با ظرفیت آب قابل تنظیم سالانه ۱۰٫۸۹ میلیون متر مکعب و سد سررود (قره تیکان) با ظرفیت آب قابل تنظیم سالانه ۱۲٫۵ میلیون مترمکعب در استان خراسان رضوی و سد حوضیان در استان لرستان با ظرفیت آب قابل تنظیم سالانه ۲۵٫۵ میلیون مترمکعب بوده که دو مورد نخست در تاریخ ۱۴ اردیبهشت ماه و مورد سوم در ۲۱ خرداد ماه سال جاری آبگیری شده‌اند.
مجموع آب قابل تنظیم این سدها ۴۶۳٫۸۹ میلیون مترمکعب در سال است که در بخش‌های مختلف صنعت، شرب و کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
شبکه‌های آبیاری و زهکشی اصلی احداث شده در طول دوران خدمت‌رسانی دولت یازدهم، ۶۵ پروژه بوده است که این پروژه‌ها در مجموع با مساحت ۷۶ هزار و ۱۵۰ هکتار در ۱۹ استان کشور احداث شده است.
در این میان استان‌های ایلام، خوزستان و مازندران به ترتیب با ۱۲ هزار و ۶۹۰ هکتار، ۱۱ هزار و ۸۴۷ هکتار و ۱۱ هزار و ۷۰۰ هکتار بیشترین مساحت طرح های اجرا شده را به خود اختصاص داده اند.
این پروژه ها که در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، اصفهان، ایلام، بوشهر، خراسان جنوبی، رضوی و شمالی، خوزستان، زنجان، سمنان، فارس، کردستان، کرمانشاه، گلستان، گیلان، لرستان و مازندران اجرا شده اند.
همچنین آغاز عملیات اجرایی ۹ سد مخزنی با قابلیت تنظیم آب سالانه به میزان ۱۰۶۳ میلیون متر مکعب و حجم مخزن ۲۴۱۲ میلیون متر مکعب را از جمله اقدامات بخش آب وزارت نیرو اعلام کرد.
افتتاح ۹ سد دیگر تا پایان سال ۹۴ که بزرگترین آنها سد سیمره در استان ایلام با ظرفیت آب قابل تنظیم به میزان یک میلیارد مترمکعب بوده، از اقدامات مهم دولت یازدهم است.
فعالیتهای غیرسازه‌ای
رویکرد بخش آب وزارت نیرو در دولت یازدهم تاکید بر اقدامات غیر سازه ای بوده است .این موضوع تا مدتها مورد غفلت قرار گرفته بود اما با تدبیر مسئولان ارشد این وزارتخانه، فعالیت های بخش آب در مسیر تعادل قرارگرفت و در حال حاضر به فعالیتهای غیر سازه ای به اندازه فعالیت های سازه‌ای توجه می‌شود در اثر این توجهات دستاوردهای قابل توجهی حاصل شده است که به بخشی از این دستاوردها اشاره می کنیم.
۱- فعال‌سازی شورای‌عالی آب به‌عنوان نهاد تصمیم‌سازی و مدیریت بحران منابع آب ( از سال ۱۳۷۹ تاکنون ۱۸ جلسه شورا برگزار شده است که ۱۱ جلسه آن مربوط به دولت یازدهم بوده است)
۲- فعال‌سازی بخش بین المللی آب کشور که کسب کرسی ریاست کمیسیون بین المللی شبکه های آبیاری و زهکشی از نمونه های بارز آن است .
۳- پیاده سازی مدیریت به هم پیوسته منابع آب بر اساس حوض های آبریز
۴- ایجاد شورای هماهنگی مدیریت به‌هم‌پیوسته منابع آب حوضه آبریز زاینده‌رود، به‌عنوان طرح ابتکاری در مدیریت حوضه‌های آبریز کشور
۵- ایجاد شورای هماهنگی مدیریت به‌هم‌پیوسته منابع آب حوضه آبریز کرخه
۶- تشکیل کارگروه ملی احیای دریاچه ارومیه و ایجاد شورای هماهنگی مدیریت به‌هم‌پیوسته منابع آب حوضه آبریز سفید رود
۷- تصویب طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیر زمینی در شورای‌عالی آب به مثابه تنها راهکار نجات ذخایر استراتژیک آب کشور
۸- اولویت‌بندی طرح‌های توسعه منابع آب با توجه به محدودیت اعتبارات.
۹- بازنگری طرح‌های توسعه منابع آب با توجه به شرایط اقلیمی و هیدرولوژیکی موجود کشور
۱۰- اهمیت دولت به توسعه پایدار و پیش‌گیری از اقداماتی که منجر به افزایش چالش‌ها و عدم تعادل در مدیریت منابع آب می‌شود.
۱۱- جلب مشارکت‌های مردمی در حفاظت از رودخانه‌ها در قبال بهرهبرداری از اراضی مازاد
۱۲- تدوین اسناد برون‌سپاری بهره برداری و نگهداری از تاسیسات تامین آب
۱۳- استقرار نظام برنامه‌ریزی در مدیریت منابع و مصارف سدهای بزرگ کشور
۱۴- مدیریت و تکمیل شبکه سنجش مصارف آب کشور با تاکید بر تجهیز نقاط مصرف به ابزار اندازه‌گیری و استقرار سامانه بانک اطلاعاتی منابع آب‌سطحی و زیر زمینی و امور مشترکین
در میان موارد فوق طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب بعنوان یک فعالیت شاخص در سال ۹۴ مورد توجه قرار دارد. در این طرح وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، راه و شهرسازی، صنعت، معدن وتجارت، کشور و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور با توجه به مصوبه شورای عالی آب همراه وزارت نیرو موظف به اقدام‌های مشترک با وزارت نیرو در خصوص مدیریت مصرف آب هستند.
در این طرح در سال ۹۴ به میزان ۴۷۵ میلیون متر مکعب و طی ۵ سال ۵٫۷ میلیارد متر مکعب و بعد از ۲۰ سال ۱۱۰ میلیارد مترمکعب اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی کنترل خواهد شد.از محورهای عملیاتی این کارتقویت گروه‌های گشت و بازرسی، تجهیز چاه‌های کشاورزی به ابزار اندازه‌گیری و جایگزینی پساب است.
منبع:پاون کد خبر:۹۴۰۶۰۲۱۷۶۱۲ تاریخ انتشار:۱۳۹۲/۰۶/۰۲ ۱۱:۲۸
