از ۳۱ سال پیش که طرح بارورسازی ابرها به منظور افزایش ذخیره آبی سدهای لتیان و کرج با بهره‌گیری از یک شرکت کانادایی اجرایی شد تاکنون، این طرح به اشتباه به‌عنوان راهکاری برای حل بحران آبی کشور شناخته می‌شود؛ اما حقیقت این است که این فناوری پژوهشی در واقع تاثیر معناداری در حل بحران آب ندارد.
نمی‌توان این حقیقت را منکر شد که دستکاری در امور طبیعی قطعا پاسخی طبیعی و بحران‌زا را در آینده به دنبال خواهد داشت، همچنین که درباره فناوری باروری ابرها شائبه‌هایی همچون سرطان زا بودن و تاثیرگذاری در ایجاد زلزله و امور تایید نشده دیگری از این قبیل مطرح شده است، تا جایی که معمولا در گفت‌و‌گو های عامیانه و حتی از زبان برخی مسولان شنیده می‌شود که وقوع سیل در برخی نقاط ازجمله تهران نیز به این فناوری بی ارتباط نیست.
البته باید به این نکته نیز توجه کرد که بارورسازی ابرها به دو روش طبیعی (کلاسیک) و یونیزاسیون صورت می‌گیرد و اکثر ابهامات مطرح شده در مورد روش دوم است و علیرغم اینکه چندین سال است که این فناوری در تمام کشورهای دنیا مورد تحقیق و تفحص است اما هنوز نتیجه قطعی از شرایط آن منتشر نشده، لذا باید دید باتوجه به هزینه‌های گزاف این فناوری و عدم قابلیت آن در حل بحران‌ها ادامه تحقیقات مثمر ثمر است یا خیر؟
در همین راستا و به منظور پاسخگویی به ابهامات مختلف درباره طرح “باروری ابرها” و ارزیابی اثراتش بر حل بحران آب، ایسنا میزگردی را با حضور جمال محمدولی سامانی، مدیر گروه آب و محیط زیست دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژهش‌های مجلس شورای اسلامی، مهدی میرزایی دکترای مدیریت منابع آب، علی عابدینی معاون توسعه، پیش‌بینی و نماینده سازمان هواشناسی در حوزه باروری ابرها و محمدمهدی جوادیان زاده، رییس مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها به منظور پرده‌برداری از ابهامات فعلی این موضوع برگزار کرده است که در زیر مشروح گفت‌و‌گو را می‌خوانید…
موضوع باروری ابرها از موضوعات مبهم در حوزه مدیریت منابع آب کشور است. از یک‌سو میزان اثربخشی آن به طور دقیق مشخص نشده است؛از سوی دیگر شائبه‌هایی درباره بارورسازی ابرها در ایران و اثربخشی بارش‌ها در کشورهای همسایه! به گوش می‌رسدو اخیرا نیز رییس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی از سرطان‌زا بودن باوری ابرها سخن گفته است؛ با توجه به شائبه‌هایی که در باره باروری ابرها وجود دارد، لطفا توضیح مختصری از این فرایند شرح دهید.
جوادیان‌زاده: باروری ابرها به عنوان یک روش تعدیل آب و هوا، با تقویت و تشکیل و رشد بلورهای یخ در نتیجه افزایش بارش مطرح است. تأثیر بارورسازی ابرها برای اولین بار در تاریخ ۱۲ ژولای ۱۹۴۶ در آزمایشگاه تحقیقاتی شرکت جنرال الکتریک آمریکا توسط وینسنت شیفر مشاهده شد.
بعد از آن در تاریخ ۱۳ نوامبر ۱۹۴۶ همزمان با این تحقیقات لانگمویر برنده جایزه نوبل یک آزمایش میدانی روی یک ابر پوششی در منطقه کوهستانی ایالت نیویورک انجام داد و مشاهده کرد که در مدت ۵ دقیقه تمامی محتوای آب ابر به برف تبدیل شد. لانگمویر تا زمان مرگش در سال ۱۹۵۷ بر روی گسترش این فناوری به منظور حصول آب بیشتر از آسمان و تقویت منابع آبی منطقه جنوب غربی ایالات متحده آمریکا تلاش کرد.
از آن تاریخ تاکنون کشورهای مختلفی وارد این عرصه شده و هر کدام با توجه به دانش و توان تکنولوژیکی خویش تلاش کردند که در جهت تکامل این علم نوظهور قدم بردارند یا اینکه از جنبه‌های سودمند آن بهره بردارند.
دیده تردید سازمان هواشناسی جهانی به باروری ابرها
طبق بیانیه ۲۰۱۰ سازمان هواشناسی جهانی، باروری ابرها به روش طبیعی اثرات مثبتی دارد اما در این بین نیز روشی به نام یونیزاسیون که هنوز اثرات مخرب و یا تاثیرگذار آن ثابت نشده به صورت ناشناخته باقی مانده است.
نتایج تحقیقات جهانی درباره باروری ابرها به کجا رسیده است؟
جوادیان زاده: ایجاد ابر و یا تغییر محیط آب یک امر غیرممکن است لذا تکنولوژی تبدیل آب و هوا نمی‌تواند پایه‌های علمی داشته باشد اما باید این نکته را در نظر گرفت که سازمان جهانی هواشناسی هنوز این مساله را رد نکرده و به دیده تردید به آن نگاه می‌کند لذا باید پروژه‌های علمی و تحقیقی در این زمینه انجام و تصمیم نهایی در این زمینه گرفته شود.
اثبات تاثیرات مثبت باروری طبیعی ابرها
باید توجه شود که در باروری ابرها به روش افزایش هسته های میعان (روشی که در حال حاضر توسط وزارت نیرو در حال انجام است) اثر بخشی آن از نظر علمی کاملا ثابت شده است و اثرات مخرب زیست محیطی یا بهداشتی در اثر اجرای این دست پروژه ها در هیچ نقطه ای از جهان گزارش نشده است.
با توجه به اینکه نتیجه باروری ابرها هنوز مشخص نشده آیا می‌توان شائبه‌های سرطان‌زا بودن این فناوری را که از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس مطرح شده را تایید کرد؟
جوادیان‌زاده: به دلیل اینکه هنوز گزارش دقیقی در مورد پروژه های نوین باران زایی مثل روش یونیزاسیون ارائه نشده و همچنان پایه های علمی آن مشخص نیست، شائبه‌هایی مبنی بر اینکه ممکن است موجب ایجاد زلزله یا سرطان شوند بوجود آمده است که البته این موارد نیز هنوز اثبات نشده است.
عدم ارزیابی دقیق اثرات زیست محیطی باروری ابرها
البته گفتنی است که در سال ۲۰۱۳ مطرح شد که باروری به روش افزایش هسته های میعان تاثیر مخربی در محیط زیست و سلامت مردم ندارد اما باید در طرح‌هایی که از یدید نقره استفاده می‌شود ارزیابی های مستمر زیست محیطی انجام شود. البته باید این مساله را در نظر گرفت که نمی‌توان اثرات زیست محیطی باروری ابرها به روش یونیزاسیون را به صورت دقیق ارزیابی کرد.
از سال ۸۰ باروری ابرها به طور رسمی آغاز شد
باروری ابرها نزدیک به بیست سال است که در ایران سابقه دارد و از قبل از انقلاب نیز این فناوری مورد توجه قرار گرفته است که البته از سال ۸۰ عملیات باروری در کشور به طور رسمی انجام شد.
موضع هواشناسی درباره باروری ابرها و به‌طور خاص در باره یونیزاسیون چیست؟
عابدینی: موضع هواشناسی درباره یونیزاسیون جو برای بارورسازی ابر مشخص است. از نظر علمی این روش پایه و اساس مستندی ندارد. به همین دلیل نیز سازمان هواشناسی جهانی نسبت به یونیزاسیون با دیده تردید نگاه می‌کند و باید گفت که این روش مورد تأیید سازمان هواشناسی نیست.
این روش باورسازی ابرها توسط شرکت‌های خارجی عمدتاً روسی در ایران چندین بار انجام شده است و آخرین مورد آن نیز در دریاچه ارومیه در سالهای ۹۲ و ۹۳ بود.
سازمان هواشناسی نتایج مثبتی از باروری ابرها بدست نیاورده
پس از پایان عملیات بارورسازی سازمان هواشناسی با مقایسه بارش‌های رخداده از طریق تصاویر رادار هواشناسی و گزارش ایستگاه‌های بارش سنجی در منطقه تحت عملیات و مقایسه آن با بارش‌های مناطق اطراف، که تحت تأثیر بارورسازی نبوده‌اند، نتیجه‌ای مبنی بر افزایش بارش و تأثیر مثبت آن بدست نیاورد که این نتایج به مسئولین و مجریان طرح اعلام و در نهایت به توقف اجرای آن منجر شد.
در مورد سامانه هارپ نیز اخیرا شایعاتی به گوش میرسد، موضع سازمان هواشناسی در این باره چیست؟
عابدینی: در خصوص سامانه هارپ نیز اعتقاد سازمان هواشناسی این است که این سامانه برای مطالعات لایه یونسفر و کاربردهای مخابراتی است و نمی تواند تأثیری در شرایط جو و آب و هوا ایجاد کند.
فناوری هارپ پایه علمی ندارد
از سویی باید گفت که انرژی مورد نیاز برای شکل گیری سامانه‌های بارشی در جو به قدری زیاد است که خلق یک سامانه ابری بارانزا، تغییر الگوی باد به منظور آوردن بخارآب به یک منطقه و یا حذف پدیده‌های جوی شدید غیرممکن است و لذا فناوری های مورد ادعا در هارپ که مدعی ایجاد تغییرات در شرایط آب و هوایی هستند پایه علمی ندارند.
آیا باروری ابر به رورشی غیر از یونیزاسیون نیز از دیده سازمان هواشناسی مردود است؟
عابدینی: در خصوص بارورسازی ابرها به روش متعارف، باید گفت که این روش از نظر علمی مورد تأیید سازمان هواشناسی است اما تأثیر مثبت این روش بارورسازی ابر، به ریزساختار و فیزیک ابر، شرایط زمانی و مکانی بستگی دارد.
بارورسازی ابرها مشکل گشای خشکسالی نیست
به طور کلی از نظر سازمان هواشناسی کشور، باروری ابرها به این روش مورد پذیرش است اما بستگی زیادی به فیزیک و شرایط جوی منطقه دارد و حتی در صورت وجود این شرایط نیز تنها برای منطقه کوچک و در زمان محدود انجام پذیر است.
اما نباید از این نکته غافل شد که بارورسازی نمی تواند تأثیر چندانی در بارش سالانه کشور داشته باشد و لذا راهکاری برای مقابله با خشکسالی و جبران کمبود آب نیست.
با توجه به صحبت‌های اخیر کاظم جلالی رییس مرکز پژوهش‌های مجلس مبنی بر سرطان زا بودن باروری ابرها و متوقف شدن این طرح، نظر شما دراین باره چیست؟
سامانی: از اواخر سال ۱۳۷۱ به دستور هیأت رئیسه مجلس، نهادی مستقل، دائمی و سازمان یافته به نام «مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی» برای ارائه خدمات مستمر کارشناسی و مطالعاتی در کنار مجلس قرار گرفت. مراحل قانونی تأسیس این مرکز در پاییز سال ۱۳۷۴ به انجام رسید باید گفت که این مرکز نهادی وابسته به مجلس شورای اسلامی ایران است که پژوهش‌های علمی لازم را جهت استفاده در برنامه‌ریزی‌ها و تصمیمات حقوقی و فناورانه انجام می‌دهد. این مرکز در تلاش است تا بدور از جهت گیری های سیاسی و به طور مستقل نظرات کارشناسان حوزه های مختلف را به نمایندگان مردم عرضه کند.
نتایج مطالعات مرکز پژوهش‌های مجلس در هاله‌ای از ابهام
در خصوص باروری ابرها باید گفت که شائبه‌های گوناگونی در این زمینه وجود دارد که تاکنون نیز مرکز پژوهش‌های مجلس در این زمینه مطالعاتی انجام داده است.
علاوه بر این نیز این سازمان در رابطه با طوفان، گسل و یا مواردی از این قبیل مطالعاتی را انجام داده است. البته باید گفت که در مرکز گروه خاصی که به طور ویژه در زمینه باروری ابرها ورود پیدا کند وجود ندارد که البته نیاز به وجود آن نیز نیست.
در این زمینه مرکز پژوهش‌های مجلس هفت سال است که وارد مطالعه شده و با توجه به اینکه ۱۰ سال است کشور وارد دوره خشکسالی شده و در افق ۳۰ سال آینده نیز نمی‌توان نسبت به بهبود این اوضاع امید داشت می‌توان گفت که شرایط خشکسالی رو به تشدید است.
به‌طور کل باید گفت که در اینجا مسئولیت دستگاه‌های اجرایی و مجلس واضح و معلوم است که در این راستا وزارت نیرو و دیگر سازمان‌های ذیربط باید به دنبال راهکارهای اساسی باشند.
بارورسازی ابرها در حل بحران آب بی تاثیر است، ولی باید پژوهش ادامه یابد
در این زمینه وزارت نیرو بحث بارور کردن ابرها را مطرح کرد که البته به عقیده ما این مساله در حل بحران آب تاثیرگذار نخواهد بود اما باید این مساله را در نظر گرفت که نباید ایران در امر تحقیقات مرتبط نسبت به سایر کشورها عقب بماند لذا باید بحث بارور کردن ابرها به شکل جدی پیگیری شود اما اینکه توقع حل بحران آب و تولید آب را از این کار داشته باشیم مورد قبول و جدی نیست.
از نظر شما درحال حاضر علل ایجاد بحران آبی در کشور چیست و چه راهکارهایی باید در این زمینه اندیشیده شود؟
سامانی: علل به وجود آمدن شرایط بحران آب فعلی مربوط به نداشتن مدیریت جامع، هماهنگ وکارا مبتنی بر سند ملی به روز شده، بی‌توجهی به آمایش سرزمین، توسعه نامتعادل و ناپایدار،نداشتن نظام نظارتی موثر در بخش منابع آب و در نهایت نقش مردم و اقتصاد آب است لذا باید راهکارهای جدی در این زمینه شکل بگیرد.
لزوم ادامه تحقیقات درباره یونیزاسیون
به‌طور کلی می‌توان گفت که باروری ابرها نمی‌تواند راه‌حل مناسبی برای حل بحران آب در کشور باشد اما نمی‌توان مانع انجام تحقیقات درباره باروری ابرها شد و باید تحقیقات در زمینه باروری ابرها به ویژه یونیزاسیون ادامه پیدا کند و با توجه به اینکه مرکز اصلی بحث یونیزاسیون در آمریکا است باید تمامی مواضع وتحولات این بحث مورد ارزیابی قرار گیرد.
یعنی بر اساس گفته شما، شائبه سرطان‌زا بودن به طور کلی رد می‌شود؟
سامانی: بحث زلزله و سرطان‌زا بودن باروری ابرها تنها در حد تحقیقات است که این مورد نیز مشابه بحث پارازیت‌ها که گفته می‌شد بر خانم‌های باردار تاثیرگذاراست تنها در حد فرضیه باقی مانده لذا باید تحقیقات اساسی و ویژه‌ای در زمینه باروری ابرها صورت بگیرد و نتیجه قطعی و نهایی از این مساله عنوان شود.
نتایج و بررسی‌های تجربه کشورهای مشابه دریاره باروری ابرها به کجا رسیده است؟
میرزایی: بحث باروری ابرها (Cloud Seeding) که بعنوان شاخه‌ای از علم تعدیل وضع هوا (Weather Modification) شناخته می‌شود، نوعی رفتار هوشمندانه با ابرها و سیستمهای ابری و در جهت افزایش بارش در ابرهایی است که فرایندهای بارش در داخل آنها در حال شکل‌گیری و اجرا است. به‌عبارت دیگر هر عملی که باعث تحریک و تغییر در فرآیندهای درونی ابر به منظور افزایش یا کاهش بارش صورت پذیرد، باروری ابر نامیده می‌شود.
در سال ۱۹۴۶ یک دانشمند آمریکایی بنام شفر (Vincent j. Schaefer) در آزمایشگاه جنرال الکتریک به صورت تصادفی پی برد یخ خشک میتواند قطرات آب ابر سرد (قطرات آب مایع با دمای زیر صفر درجه سلسیوس) را به کریستالهای یخ تبدیل کند.
نامبرده در آزمایشی, در حدود ۵/۱ کیلوگرم یخ خشک را توسط هواپیما در داخل ابرهای استراتوکومولوس تزریق کرد. در این آزمایش، شفر بعد از حدود پنج دقیقه بارش برف در زیر ابر را مشاهده کرد.
چین، پژوهشگر اصلی در باروری ابر
بحث باروری ابرها در تمام دنیا مطرح است و در تمام کشورها به این مساله پرداخته شده است. در آسیا، چین بیشترین فعالیت در این زمینه را دارد و حتی اعلام میکنند که روز افتتاحیه و اختتامیه المپیک ۲۰۰۸ با باروری ابرها در جای دیگر، بارش باران و برهم خوردن مراسم را منتفی کردند، البته این موضوع هنوز به شکل مستند ثابت نشده و در حد ادعا باقی مانده است.
هزینه یازده میلیون دلاری امارات متحده عربی برای باروری ابرها
در هند، سنگاپور و مالزی نیز این فعالیت انجام شده است.یابه طور مثال در کشور امارات متحده عربی یازده میلیون دلار برای باروری ابرها هزینه شد که گفته می‌شود موفقیت‌آمیز بوده است.
همچنین در تیرماه دو سال پیش نیز در اندونزی باروری ابرها انجام شد که نتیجه آن سیل را در پی داشت. در آمریکا این اقدام عمدتا توسط شرکت‌های خصوصی در مقیاس کوچک انجام می‌شود و عمده مشتریان این سیستم‌ها تفرجگاه‌های اسکی هستند.
باروری ابر برای جلوگیری از تگرگ
در کلگری کانادا نیز به منظور جلوگیری از خسارت‌های تگرگ، شرکت‌های بیمه به صورت محدود و کوچک مقیاس همین اقدام را انجام می‌دهند.
علاوه بر این نیز در اروپا، روسیه سردمدار این روش است. به عنوان مثال اعلام میکنند که در حادثه چرنوبیل در حالیکه توده هوای آلوده به سمت مسکو در جریان بوده، با باروری ابرها توانستند از ورود آن به مسکو جلوگیری به عمل آورند.
نتیجه ناموفق استرالیا از باروری ابرها
در آلمان نیز به شکل محدود و پراکنده این کار مجددا توسط شرکت‌های خصوصی در دست انجام است همچنین در استرالیا باروری ابرها از دهه ۱۹۶۰ انجام شده است. به عنوان مثال یک شرکت تولید برقابی اعلام کرده است که از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۴ مشغول باروری ابرها در کوهستان‌های شمالی ایالت «نیو ساوث ولز» بوده است ولی نتیجه آن در افزایش ارتفاع برف‌ها چندان موفقیت‌آمیز نبوده است.
و بالاخره در آفریقا نیز دو کشور مالی و نیجر در حد ملی اقداماتی از این دست داشته‌اند.
ایران نباید نسبت به دنیا نعقب بماند
سامانی: در مقابل این حرف‌ها باید به این نکته توجه کرد که لازم و ضروریست که بودجه به شکل جدی در حوزه مطالعات و تحقیق باروری ابرها افزایش پیدا کند و در این زمینه نباید ایران نسبت به دنیا عقب بماند و با توجه به اینکه آمریکا و روسیه در این زمینه پیشتاز هستند ایران نیز باید جایگاه خود را پیدا کند.
نگاه سازمان‌های هواشناسی جهانی درباره بارورسازی ابرها چه رویکردی دارند؟
عابدینی: در جهان گزارش‌های زیادی در خصوص استفاده از روش باروری ابرها به روش تزریق هسته‌های تراکم موجود است به طور مثال در استرالیا، آمریکا و روسیه از این روش برای افزایش بارش در مناطق محدود در مقیاس‌های کوچک و همچنین برای تگرگ زدایی استفاده می‌شود.
همچنین در کانادا غالباً برای تگرگ‌زدایی بکار رفته است. در ایران نیز دارای سابقه طولانی منحصراً با هدف افزایش بارش وجود دارد.
البته همانگونه که ذکر شد باید این نکته را در نظر گرفت که استفاده از روش باروری ابرها بستگی زیادی به شرایط فیزیکی دارد چرا که اگر به این مسئله توجه نشود ممکن است باروری حتی موجب کاهش بارش نیز بشود به همین دلیل در منطقه خاورمیانه به دلیل وفور هسته‌های تراکم به طور طبیعی، در بسیار از سامانه‌های جوی ابرها کمبود هسته ندارند و لازم است قبل از عملیات بارورسازی، با استفاده از رادارهای ویژه ساختار ابر بررسی شود.
بارورسازی ابر تنها ۵ تا ۱۵ درصد موجب افزایش بارش می‌شود
به‌طور کلی باید گفت که بارورسازی ابر می تواند ۵ تا ۱۵ درصد موجب افزایش بارش در زمان تأثیر عملیات ایجاد کند. این زمان تأثیر کمتر از یک ساعت (به طور متوسط ۳۰ دقیقه) است.
از سویی دیگر نیز ما نمی‌توانیم تمام ابرهای یک منطقه را بارور کنیم و لذا تأثیر قابل ملاحظه‌ای در بارش فصل و سال ایجاد نمی کند.
همانگونه که گفته شد از نظر سازمان هواشناسی کشور بارورسازی ابرها برای مقابله با خشکسالی، حل بحران آب، جلوگیری از خشک شدن دریاچه ها و موارد مشابه کارایی ندارد اما در زمینه انجام کارهای تحقیقاتی و آزمایشگاهی مناسب است.
به طور کل باید گفت که این روش تنها برای افزایش بارش در یک منطقه در مقیاس کوچک مانند مزارع کشت و صنعت در زمان محدود، مه زدایی در یک فرودگاه، تگرگ زدایی روی یک مزرعه کاربری دارد و لازم است در ایران یک مرکز تحقیقات بارورسازی ابر برای این اهداف فعال باشد.
روشهای ارزیابی عملکرد بارورسازی ابرها به‌چه صورت است؟
عابدینی: برای ارزیابی عملکرد بارورسازی ابر، چند روش وجود دارد یکی از این روشها پیش بینی بارش مورد انتظار با استفاده از مدلهای هواشناسی قبل از عملیات و مقایسه آن با بارش رخداده پس از عملیات در مناطق هدف و شاهد است و از این طریق می‌توان برای یک منطقه میزان بارندگی افزوده را محاسبه کرد. البته روشهای دیگری نیز وجود دارد.
باتوجه به صحبت‌های گفته شده به عقیده شما باروری ابرها تا چه میزان مثمر ثمر است؟
جوادیان‌زاده: باید در نظر گرفت که باروری ابرها در ابرهای سرد که در کشور ما ابرهای باران زا بیشتر از این جنس است. میتواند بطور متوسط ۱۵ درصد باعث افزایش بارش در منطقه هدف شود.
باروری ابرها موجب افزایش باران‌های فصلی می‌شود
در بعضی از مراجع اعلام شده است که اگر باروری ابرها به درستی انجام شود قطعا میتواند میزان بارش فصلی را افزایش دهد حتی گزارش شده است که در باروری ابرهای گرم در بعضی از نقاط جهان تا صددرصد باعث افزایش بارش مشاهده شده است.
برای افزایش فصلی بارش باید به چه نکاتی توجه کرد؟
جوادیان‌زاده: اول اینکه باروری ابرها باید در مناطقی انجام شود که متوسط بارش سالیانه این مناطق بیش از ۲۵۰ میلی‌متر باشد چرا که اگر باروری در مناطقی با میزان بارش سالیانه کمتر از این مقدار انجام شود میزان راندمان باروری ابرهاپایین می‌آید.
در باروری ابرها ارتفاعات یکی از نکات مهم و اساسی است که باید مورد توجه قرار گیرد به همین دلیل در ایران عمدتا ما در ارتفاعات ۱۲ استان کشور کار کرده ایم و باید گفت که علت عدم موفقیت باروری ابرها در استرالیا خشکی شدید آن منطقه است.
هماهنگی‌های فعالیت مرکز شما برای باروری ابرها با سازمان هواشناسی چگونه است؟
جوادیان‌زاده: به منظور باروری ابرها و شناسایی ارتفاعات با سازمان هواشناسی مطالعاتی را مبنی بر امکان‌سنجی ابرها در حال انجام هستیم تا بتوانیم با امکان‌سنجی درست ابرها که در حال حاضر برای کل کشور آغاز شده است بتوانیم نتایج موفقیت‌آمیزی حاصل کنیم.
مطالعات جامعی برای باروری ابرها وجود ندارد
باید به این نکته توجه کرد که در حال حاضر در کشور مطالعه جامعی در این رابطه وجود ندارد.
به‌طور کلی باید گفت با توجه به اینکه ارزیابی و امکان‌سنجی تاثیر بسیاری در باروری ابرها دارد باید به این مساله توجه بیشتری شود و برای تحقیق و مطالعه در این زمینه بودجه کافی در نظر گرفته شود. بر اساس نتایج مطالعات در برخی کشورها که بیشترین فعالیت را در این زمینه داشته‌اند، باروری ابرها در برخی مناطق نتیجه‌بخش و در برخی مناطق بلااستفاده است.
پروژه باروری ابرها برای تولید برق آبی در آمریکا
از سوی دیگر در سال ۲۰۱۲ سایت رسمی Noaa در آمریکا ۶۰ پروژه باروری ابرها در اشل بزرگ اجرایی کرد که برخی از آنها برای تولید برق آبی مورد استفاده قرار گرفتند.
شما معتقدید که باروری ابرها تاثیری در رفع خشکسالی دارد؟
جوادیان زاده: در پاسخ به این سوال باید گفت که نباید از یک فناوری انتظار بالایی داشت چرا که این مساله ظلم به فناوری و مردم است.
در قانون آب و نحوه ملی شدن آن مصوب سال ۱۳۴۷وزارت آب و برق آن زمان موظف شده است از طرق مختلف از جمله بارور کردن ابرها برای کشور تامین آب کند که همین امر انتظارات را از باروری ابرها بالا برد. ولی باید به این مساله توجه کرد که در زمان خشکسالی به دلیل کمبود ابر و کاهش توانایی باروری ابرها موفقیت‌آمیز نیست. باید در نظر گرفت باروری ابرها به عنوان یک استراتژی مدیریت منابع آب به کار گرفته می‌شود.
از سوی دیگر نیز باید این نکته را در نظر گرفت که کار باروری ابرها تنها افزایش بارش نیست چرا که این فناوری در زمینه کاهش بارندگی، تگرگ‌زدایی و موارد دیگر نقش دارد.
پاسخ شما به شائبه ارتباط سیل با باروری ابرها چیست؟
جوادیان‌زاده: با توجه به اینکه در هنگام باروری ابرها تمامی شرایط آب و هوایی لحظه به لحظه چک شده و مدنظر قرار می‌گیرد با صراحت باید گفت که هیچ یک از سیل‌هایی که تاکنون اتفاق افتاده به دلیل باروری ابرها نبوده است چرا که بسیاری از عملیات این سازمان به دلیل اینکه احتمال سیل وجود داشته علیرغم هزینه‌های بسیار متوقف شده است. به طور مثال می‌توان آذربایجان شرقی و غربی را مثال زد که به دلیل پیش‌بینی تگرگ عملیات متوقف شد.
به عقیده شما در حال حاضر حل بحران آبی کشور نیازمند چیست و آیا بارور سازی ابرها فایده دارد؟
سامانی: در ابتدا این نکته را باید در نظر گرفت که بحث بحران آب فراتر از بارور کردن ابرها است و این مساله نیازمند یک طرح جامع آب است.
طرح جامع آب آخرین بار در سال ۷۷ توسط شرکت چاماب منتشرشد و تاکنون نیز مطابق همان فعالیت‌ها پیش می‌رود. این در حالی است که هر کشوری باید حد اکثر هر ۱۰ سال یک بار طرح جامع آب خود را به روز کند.
در حال حاضر هفت سال است که ایران فاقد سند ملی آب به روز شده است. سند ملی آب گویای این است که منابع آب کدامند و چه کارهایی در زمینه مصرف آنها صورت بگیرد یا بطور کلی برنامه ریزی منابع آب بازنگری و به روز رسانی شود.
میزان بودجه تخصیصی برای باروری ابرها چقدر است؟
جوادیان زاده: با توجه به اینکه خرید هواپیما و نگهداری آن بسیار هزینه‌بر است اما در طی پانزده سال اخیر در مناطقی که عملیات باروری ابرها انجام شد توانستیم ۱۰ تا ۱۵ درصد میزان بارش را افزایش دهیم.
در این میان پنج تا شش میلیارد تومان بودجه سالانه برای این طرح در نظر گرفته شده که البته بودجه امسال چهار میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان بوده است
میرزایی: این عدد برای انجام باروری ابرها عدد قابل قبولی نبوده است و با توجه به اینکه امر تحقیق و تفحص باروری ابرها از سال ۷۷ انجام می‌شود قطعا باید تاکنون به یک نتیجه در مورد خوب و یا بد بودن این موضوع می‌رسیدیم که این مساله جای شک و شبهه بسیاری دارد.
گفته می‌شود که در سالهای قبل باروری ابرها به روش یونیزاسیون صورت گرفته،آیا این مساله صحت دارد؟
جوادیان زاده: یونیزاسیون تا ۳۱ خرداد ۹۲ توسط سازمان حفاظت از محیط زیست انجام شد که وزارت نیرو نیز در این زمینه مسئولیتی نداشت و سازمان هواشناسی در جریان این طرح نبود که البته این پروژه با آمدن ابتکار رییس سازمان محیط زیست متوقف شد و در حال حاضر نیز اجرای طرح باروری ابرها از طریق یونیزاسیون به جز برای انجام کارهای تحقیقاتی متوقف شده است.
مسوول ناظر بر اجرای این طرح کیست؟
جوادیان زاده: در حال حاضر مسئول ناظر در باروری ابرها وزارت نیرو است و مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها زیر نظر موسسه تحقیقات آب این وزارتخانه کار می‌کند.
پیشنهاد طرح یونیزاسیون و واردات تجهیزات این فناوری از طریق کشور روسیه صورت می‌گیرد که خود این مساله نیز جای سوال دارد چرا که به دلیل آتش‌سوزی مسکو ۱۰ روز تمام ادارات روسیه در سال ۲۰۱۰ تعطیل شده بود اینکه چرا کشور روسیه از این فناوری برای رفع بحران خود استفاده نکرد جای سوال دارد که می‌توان به چند دلیل به آنها اشاره کرد یکی اینکه شاید شرایط مناسب نبوده و دوم اینکه این فناوری تاثیرات مخربی دارد که روسیه نمی‌خواهد آن را در کشور خود اعمال کند و سومین مورد حدس و گمان این مساله که شاید هیچ موضوعی پشت این قضیه نباشد.
به طور کلی باید گفت با توجه به اینکه تاثیر یونیزاسیون در هیچ جای دنیا به طور قطع عنوان نشده نمی‌توان در این باره به صورت قاطع صحبت کرد و تنها می‌توان گفت که باید تحقیق و بررسی در این زمینه ادامه داشته باشد.
با توجه به قیمت بالای باروری ابرها، به‌نظر شما آیا این کار به صرفه است؟
جوادیان‌زاده: طبق مطالعات داخلی صورت گرفته آب تولیدی از باروری ابرها ارزان‌ترین آب است چرا که هر متر مکعب تامین آب قابل استحصال از این روش تنها ۲۰۰ ریال هزینه بر می دارد.
قیمت پایین جهانی آب استحصالی از باروری ابر
بر اساس مطالعات جهانی نیز در همه جای دنیا قیمت این آب در هر متر مکعب بین ۳ تا ۹ سنت است. به طور کل می‌توان عیب و مشکل اصلی طرح باروری ابر را غیرقابل کنترل بودن آن دانست چرا که وضعیت طبیعت تاثیر مستقیمی بر این کار دارد.
مهم‌ترین چالش در استفاده صحیح از این فناوری چیست؟
عابدینی: یکی از کمبودهایی که در کشور ما بسیار محسوس است نبود یک آزمایشگاه فیزیک جو است. ما نمی دانیم ریزساختار ابرهایی که در فصول مختلف در ایران تشکیل می شوند چگونه است. در خصوص تعداد هسته های تراکم جو ، توزیع قطرک‌های ابر و شعاع آنها در ایران هیچ مطالعه‌ای انجام نشده است. برای این کار رادارهای ویژه‌ای لازم هست که در ایران موجود نیست. رادارهای موجود کشور بارش ها را پایش میکنند. به همین دلیل ما درخواست کردیم که یک آزمایشگاه فیزیک جوی در سازمان ایجاد و مورد استفاده تمام محققان و مراکز پژوهشی و دانشگاهی قرار گیرد که نتایج ان می تواند در باروریاری ابرها به کار رود.
به عقیده شما ادامه تحقیق در مورد باروری ابر در ایران مثمر ثمر است؟
میرزایی: همانطور که دیده می‌شود تفاوت مهم بین کارها و اقدامات نسبتا موثر در این زمینه، مقیاس کار و نحوه خصوصی بودن آن است و این نکته در ادامه کار مرکز ملی باروری ابرها در ایران بسیار حیاتی میتواند باشد.
نتیجه تمام تحقیقات به صورت واضح گفته نمی‌شود
در بحث زیست محیطی نیز باید گفت که برخی نتایج را مربوط به باروری ابرها می‌دانند اما مشکلی که در ایران وجود دارد این است که نتیجه تمام تحقیقات به صورت واضح گفته نمی‌شود و یا اساسا مطالعاتی در این زمینه صورت نمی‌گیرد و نگرفته است بنابراین مجددا همه به نتایج تحقیقات در سطح بین‌المللی متوسل می‌شوند.
در سال ۲۰۰۴ در آمریکا و استرالیا تحقیقی مبنی بر باروری ابرها صورت گرفت و مشخص شد که میزان نقره ورودی به خاک و آب بسیار ناچیز است و درحد مقدار نقره به کار گرفته شده در پرکردن دندان است.
البته در یک تحقیق جداگانه مشخص شد که همین میزان کم نقره بر روی یک نوع خاص جانور موسوم به پوسوم اثر گذاشته و در نتیجه عملیات باروری ابرها در آن منطقه کاملا ممنوع اعلام شد و در نهایت در سال ۲۰۰۹ توسط انجمن تعدیل آب و هوا (WMA) طی بررسی‌های که در مورد آمار و ارقام سال ۱۹۷۸ میلادی انجام دادند به این نتیجه رسیدند که باید طی یک قانون، میزان نقره در آب را کنترل و پایش کنند.
به هرحال جمع‌بندی کلی میتواند این باشد که میزان نقره مورد استفاده در عملیات باروری ابرها با توجه به مراجع جهانی، تاثیر بزرگی در آلودگی آب و خاک ندارد.
این مساله در حالی است که در ایران هیچگونه ارزیابی در این زمینه صورت نگرفته و عدد و رقم مشخصی در این خصوص وجود ندارد لذا انتظار می‌رود که موسسه تحقیقات آب اطلاعات دقیقی در این زمینه اعلام کند.
نباید شبهه‌ای درباره انتشار اطلاعات وجود داشته باشد
باید اطلاعات به گونه‌ای باشد که تمامی ارگان‌ها و سازمان‌های ذیربط از آن مطلع باشند و شبهه‌ای در زمینه انتشار اطلاعات و اعداد و ارقام وجود نداشته باشد. آنچه که از جمع‌بندی تاثیرگذاری باروری ابرها در دیگر کشورهای جهان دیده می‌شود این است که کارایی این روش در حد ۵ تا ۱۵ درصد بوده و بیشتر از آن نمی‌توان انتظار داشت.
آمریکا و استرالیا این نتایج را به روشنی اعلام کرده‌اند. برخی دانشگاه‌ها نیز اعلام کرده اند که علیرغم تعدد عملیات باروری ابرها، نتایج بدست آمده تا آن اندازه که اعلام می‌شود، امیدوار کننده نیست و این عملیات راه‌حل مناسبی برای جلوگیری از خشکسالی و یا عبور از بحران نیست.
اطلاعت مغشوش ایران درباره باروری ابرها
اما به هرحال نتایج اعلام شده در ایران کمی مغشوش به نظر میرسد. آنچه که در پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز ملی باروری ابرها به چشم می‌خورد حاکی از افزایش متوسط ۲۳ درصدی بارش است در حالیکه در هیچ کشوری در دنیا این میزان به شکل متوسط دیده نشده است.
این تغییر در اعداد به ویژه بیشتر هنگامی به چشم می‌آید که مسئولان قیمت هر مترمکعب آب استحصالی از این روش را ۲۰۰ ریال و معادل قیمت آن در آمریکا اعلام میکنند (۳ تا ۹ سنت به ازای هر مترمکعب).
و بالاخره اینکه روش برآورد شده توسط مرکز ملی باروری ابرها، روش چندان دقیقی نیست و به عقیده من دارای خطایی ۳۰ درصدی در برآورد بارش است و در نتیجه حتی در بهترین شرایط متوسط افزایش بارش به میزان ۲۳درصد را نمی‌تواند رصد کند.
منبع:ایسنا کد خبر:۹۴۰۵۱۸۱۰۲۵۱ تاریخ انتشار:یکشنبه ۱۸ مرداد ۱۳۹۴ – ۱۲:۲۰
