مدیریت مصرف آب زراعی اگر چه تنها در ۲۰ درصد از اراضی قابل کشت مطرح است، اما نیمی از غذای موردِ نیاز جمعیت فعلی زمین از همین اراضی به دست می آید . کشورهای در حال توسعه، یک چهارم اراضی آبی دنیا را در اختیار داشته و در ایران، حدود ۶۰ درصد از اراضی تحت کشت آبی است که ۹۰ درصد از تولیدات غذایی کشور را تأمین می‌کند.
گرمای هوا در فصل تابستان در تمامی سطوح توجه به مقوله آب را بر می انگیزد و با توجه به توزیع مکانی نامناسب بارش در کشور و عدم تطابق زمانی بارندگی با فصل آبیاری، بحران آب را باید جدی گرفت.
آنچه مسلم است، ایران برای بقای کشاورزی داخلی و تأمین مایحتاج خود در آینده‌ای نه چندان دور، گرفتار کمبود منابع آبی تجدیدشونده خواهد بود؛ سهم ایران از این منابع در حال حاضر حدود ۰٫۳۶ درصد (سی و شش صدم درصد) است و جمعیت ایران، یک درصد از جمعیت دنیاست و برای مقابله با آن باید به نزدیک‌ترین، با صرفه‌ترین و قابل اجراترین روش‌ها تکیه کرد.
وقتی از با صرفه‌ترین و قابل اجراترین روش‌ها صحبت می‌کنیم منظور راهکارهایی است که ضمن انطباق با شرایط بومی منطقه بهره‌مندی بیشتر از سطح نرمال تمامی استعدادها و منابع آبی را به همراه داشته باشد.
* استفاده بهینه از پتانسیل آب مناطق
راهبردی که اکنون در بحث تامین آب و در قالب مدیریت یکپارچه منابع آب انجام می پذیرد، فرایندی است که توسعه و مدیریت هماهنگ آب، خاک و منابع وابسته را به‌منظور حداکثر نمودن رفاه اقتصادی و اجتماعی به شیوه‌ای عادلانه و بدون لطمه‌دیدن پایداری اکوسیستم‌های حیاتی دنبال می‌کند و بر اساس اصول دوبلین آب در دسترس را منبعی محدود و آسیب‌پذیر می‌داند که برای تداوم حیات، توسعه و محیط زیست کالایی ضروری است.
درس‌های هزاره سوم می‌آموزد که تداوم حیات در گروه اقتصادی است که متضمن توسعه بوده و حداکثر سلامت محیط زیست را به همراه داشته باشد. اقتصاد گیلان سالهاست که با کشاورزی و تولید محصول برنج گره خورده و به جهت تامین نیاز آبی استان در فصل کشاورزی به جهت ارتقای زیرساخت‌های اقتصاد مبتنی بر کشت برنج، احداث سدهای لاستیکی، سدهای مخزنی چند منظوره با نقش اصلی تنظیم جریان رودخانه‌ها و تأمین نیازهای شرب، صنعت، کشاورزی، محیط زیست، تولید انرژی برق‌آبی و همچنین کنترل سیلاب در کنار احیا آب‌بندها، لایروبی انهار و کانال‌ها، استفاده از چاه‌های عمیق و غیر عمیق، بهره‌گیری از ایستگاه‌های پمپاژ برای استحصال آب ۵۲ رودخانه و نیز آب بازگشتی از زه‌کش‌ها در دستور کار مجموعه مدیریت آب استان قرار گرفته است.
فصل کشاورزی جاری ترکیب نامتجانسی از افزایش قابل ملاحظه دما در روزهای بلند تابستان، کاهش ورودی سد سفیدرود به عنوان اصلی‌ترین منبع تأمین کننده آب مورد نیاز شالیزارها و نیز کاهش منابع آبی همچون بارش‌های فصلی و آورد رودخانه‌هاست.
هم‌اکنون و برای بهره‌مندی از تمامی ظرفیت‌های آبی استان در قالب مدیرت یکپارچه منابع، علاوه بر نوبت گذاری در استفاده از ذخیره آب سد سفیدرود که حالا در مرحله هفتم به سر می برد، با اقداماتی که از ماههای انتهایی سال گذشته جهت به روز رسانی تاسیسات آبی استان صورت گرفته، ۵۲۵ ایستگاه پمپاژ با مالکیت آب منطقه ای گیلان و ۴۳۵ ایستگاه نیز با مالکیت سایر،۲۵۷ حلقه چاه، ۳۹۴سردهنه خاکی و قریب ۲۰۰۰ پهنه آب بندان به مساحت بیش از ۸۵۰۰ هکتار در مدار استفاده بوده و در بیش از۲۰۰۰ کیلوتر از انهار و کانال‌ها لایروبی صورت گرفته است.
در شرایطی مشابه فصل کشاورزی جاری که دما افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته با توجه به اینکه آب‌بندان‌ها به عنوان یکی از منابع سنتی تامین آب به تناسب از سطح زیاد و عمق کم برخوردار هستند، بدین جهت شدت تبخیر نیز در آن ها اوج می‌گیرد و با توجه به اینکه اکثرا دارای پوشش خاکی در کف هستند، متاثر از پایین رفتن تراز آب‌های زیرزمینی به خاطر استفاده از چاه‌ها، با کاهش تراز آب در آنها نیز روبرو هستیم.
*استفاده دوباره از آب برگشتی زه‌کش‌ها
شبکه‌های زهکشی تاریخچه‌ای سه هزار ساله دارند، ولی شاید بتوان گفت از عمر شبکه‌های زهکشی به شیوه امروزی حدود ۱۹۰ سال می‌گذرد و احداث اولین شبکه‌های نوین آبیاری و زهکشی ایران در دهه ۱۳۱۰ در جنوب کشور صورت گرفته است. تاریخچه آبیاری در گیلان نشان می‌دهد که برنامه‌ریزی، ساخت و تجهیز سامانه‌های مدرن آبیاری به سال‌های دهه چهل شمسی باز می‌گردد.
وسعت دشت گیلان ۳۴ هزار و ۵۰۰ هکتار و وسعت خالص اراضی شالیکاری برابر با ۱۷۰ هزار هکتار است. طول کانال انتقال آب در شبکه آبیاری سفیدرود برابر با ۲۶۰ کیلومتر، کانال درجه یک برابر با ۳۰۰ کیلومتر، کانال درجه ۲ برابر با ۷۲۴ و طول زهکش سطحی برابر با ۱۳۶۰ کیلومتر است. طول جاده سرویس در شبکه به ۱۸۵۰ کیلومتر رسیده و ابنیه موجود شامل ۷۰۰۰ مورد دریچه، سیفون و ناو و… است.
در سه حالت افزایش و جمع شدن آب بر روی سطح زمین (غرق‌آبه شدن) که به واسطه سیلاب یا باران پدید می‌آید، بالا آمدن سطح آب زیرزمینی در زیر خاک و تجمع نمک در خاک، زهکشی زمین‌های کشاورزی امری لازم و ضروری است و هدف نهایی زهکشی تداوم و افزایش تولیدات کشاورزی طی یک دوره طولانی و ماندگار با فراهم شدن محیط مناسب برای فعالیت ریشه گیاه (تناسب آب و هوای خاک)، کنترل بیلان نمک خاک در شرایط فاریاب، بهبود راندمان کارایی ماشین آلات کشاورزی و امکان اجرای عملیات زراعی به ویژه در هنگام دوره کاشت و برداشت محصول است.
تلاش‌ها حول این محور است تا از قطره قطره آب در دسترس بهترین استفاده صورت پذیرد. شرایط جدیدی که ناشی از تغییرات رخ داده در اقلیم طی سال‌های اخیر به وجود آمده موجب گردیده تا راهکارهایی اتخاذ شود که حتی از ظرفیت‌های آب‌های برگشتی از مزارع نیز در قالب یک فرصت به جهت تامین نیاز های اراضی کشاورزی برنامه‌ریزی و استفاده شود.
در این راستا و در نقاط مختلف استان همچون شهرستان‌های رشت، بندر انزلی، صومعه سرا، آستانه اشرفیه، لاهیجان، لنگرود و رودسر بر اساس تجربیات مدیریتی حاصل از شرایط ویژه فصول آبیاری گذشته تدبیری اتخاذ شده تا با ایجاد سدهای خاکی و سنگی جلوی جریان آبی را که به دریا می‌ریخت، مسدود کرده و پیرو آن از پیشروی آب شور نیز به سمت مزارع جلوگیری به عمل آید.
در این شیوه و هنگامی که سطح آب حاصل از جریان زهکش‌های مزارع از ارتفاع مناسبی برخوردار شد، با بهره‌گیری از ۲۲۰ ایستگاه پمپاژ ظرفیت جدیدی از آب‌های در گردش به سمت مزارع در حال هدایت است.
منبع:پایگاه اطلاع رسانی وزارت نیرو کد خبر:۹۴۰۵۱۴۱۷۳۶۴ تاریخ انتشار: ۱۳۹۴/۰۵/۱۷ ۱۱:۴۷
