در یک ماه گذشته، گزارش های مختلفی در مورد آتش سوزی در جنگل های نقاط مختلف کشور منتشر شده و نشان دهنده واقعیت تلخ کم آّبی، از بین رفتن پوشش گیاهی، دخالت های بی رویه انسان در طبیعت است و راهکار مقابله آن بازگشت به سازوکار طبیعت، استفاده از فناوری های نوین از جمله آبخوان داری و سنسورها و دوربین های هوشمند برای جلوگیری از برداشت های بی رویه، کاهش مصرف بی رویه آب و نگهداری از منابع آب، پوشش گیاهی و احیای توزیع جنگل ها و باغات به خود مردم و تقویت نظارت مردم، و استفاده از تجربه گذشته در نگهداری محیط زیست، افزایش قیمت آب و… است.
در دنیای امروز، باید ضمن استفاده از تجربه گذشته در نگهداری محیط زیست از جمله تقسیم منابع طبیعی و ملی و جنگل ها و توزیع آنها بین مردم به صورت اجاره یا مجانی و افزایش تولید چوب و میوه و محصولات کشاورزی، باید از فناوری های نوین مانند آب خوان داری هوشمند، آبیاری قطره ای و… نیز استفاده شود.
همچنین باید تجربه تاریخی استفاده از حقوق آب، که به شکل های گوناگون در ایران در دستور کار بوده مورد توجه باشد و مجموعه ای کارآمد از روش های توسعه سیستم فاضلاب در تمام روستاها و شهرها، روش های درست آبیاری مانند آبیاری قطره ای، اجرای قوانین و حقوق آب، قیمت گذاری درست و افزایش قیمت آب، و فناوری هوشمند کنترل مصرف و برداشت بی رویه آب مورد توجه باشد تا از این طریق مصرف آب کنترل و هدایت و نظارت شود و ضمن افزایش تولید و تامین نیازهای کشور، از مصرف بی رویه و هدر رفتن آب جلوگیری شود.
اما آنچه در سال های اخیر باعث افزایش برداشت بی رویه و خشک شدن دریاچه ها و تالاب ها شده و به آتش گرفتن جنگل ها منجر شده است، برداشت بی رویه از طریق چاه های آب غیر مجاز، قطع کردن درختان و نابودی جنگل ها و باغ ها و خراب کردن پوشش گیاهی بوده است.
برای این منظور باید نظارت و کنترل و بازرسی ها بیشتر و هوشمند شود و به صورت شبانه روزی کنترل و نظارت شود.
این کار باید از دو طریق انجام شود، اولا هر چند هکتار جنگل و باغ و یا چند کیلومتر مسیر آب و رودخانه به یک بهره بردار کشاورزی اجاره داده شود و یا به صورت موقت و مجانی داده شود تا خود مردم ناظر باشند و اجازه برداشت بی رویه ندهند و به ماموران و مسوولان دولتی و قانونی خبر بدهند.
دوما، باید با نصب سنسور، دوربین و فناوری های دیگر، اجازه برداشت بی رویه داده نشود و در هر حوزه آبریز و دریاچه و رودخانه ای که برداشت بی رویه صورت می گیرد، بلافاصله از طریق فناوری امروزی ثبت شود و حتی اجازه ایجاد چاه در ملک شخصی و باغ و منزل افراد بدون مجوز قانونی داده نشود. زیرا با هر نوع برداشتی، سطح آب و حرکت در مخازن زیرزمینی و رودخانه و چشمه و… تغییر می کند و به راحتی می توان متوجه تخلفات صورت گرفته باشیم.
در این مسیر، باید به یاد داشته باشیم که اگر قرار باشد به هر دلیلی، وضعیت افراد با نفوذ منطقه را ملاحظه کنیم، باعث عدم اجرای قانون می شود و نباید به خاطر کدخدای ده، فرد با نفوذ محله، افراد مورد اعتماد … اجازه دهیم که آنها چاه بزنند و برداشت داشته باشند و دیگران اجازه نداشته باشند. زیرا قانون کارآمد، قانونی است که همگانی باشد و توسط همه افراد مورد احترام باشد و در صورتی نتیجه می دهد و ما را از کم آبی و بی آبی و خشکسالی نجات می دهد، که همگی به آن توجه کنند.
همچنین استفاده نکردن از روش آّبیاری قطره ای و یا کشت های نامناسب نیز عملا به معنی برداشت بی رویه است و همه افراد باید در به کارگیری روش آبیاری باید همکاری داشته باشند تا همه قانون را اجرا و به نتیجه مطلوب برسند.
ساعت کار شبانه اصناف و مغازه ها
یکی از راهکارهایی که برای خنک شدن هوای شهرها و خیابان ها، کاهش مصرف آب و برق، بارها به آن توجه شده است افزایش ساعت کار مغازه ها و کسب وکارهای مختلف در طول شب است.
زیرا این روش باعث می شود که به جای آنکه مصرف برق و‌آب و بنزین در طول روز و به خصوص از ساعت ۱۱ صبح تا ۵ عصر را افزایش دهیم و با تولید بیشتر گرما، تبخیر آب بیشتر شود، می توان با اضافه شدن ساعت کار فروشگاه ها در طول شب، مصرف برق و آب و بنزین را کاهش داد و در یک ترافیک روان، از رشد مصرف آب و برق و بنزین جلوگیری کرد.
اما در طول روز به خاطر ترافیک زیاد، محدود شدن تردد در منطقه طرح ترافیک و زوج و فرد و… مردم نمی توانند به بازار مراجعه کنند و مغازه ها برای خنک شدن هوا با کولرهای بزرگ و پر مصرف هم مصرف برق و آب را زیاد می کنند و هم گرمای بیشتری را تولید و به خیابان و کوچه هدایت می کنند. در نتیجه مردم در ساعات عصر با عجله به بازار مراجعه می کنندو در ساعت محدود عصر و در ترافیک شلوغ عصر خرید می کنند.
در حالی که اگر ساعت کار مغازه ها به شب منتقل شود در محیطی خلوت و بدون ترافیک، با مصرف بنزین و آب و برق کمتر، می توانند راحت خرید کنند.
بایددر شهرهای بزرگ مانند تهران به جای ساعات کار ۱۱ تا ۵ عصر، ساعت کار را مانند شهرهای گرم جنوب کشور به عصر و شب منتقل کنیم تا مردم راحت تر خرید کنند و با مصرف برق و آب و بنزین و ترافیک کمتر مواجه شوند.
بی توجهی رسانه ها و کارشناسان به مشکل آب
متاسفانه با وجود اهمیت فوق العاده آب در کشور که به یکی از حیاتی ترین و مهم ترین مسائل آینده ایران تبدیل خواهد شد، کارشناسان و رسانه ها کمترین توجه را به معضل کم آبی دارند.
شاهد مدعا جستجوی کلمات کلیدی فناوری، کنترل مصرف آّب، تجربه کشورهای جهان، آمریکا و… است که وقتی این کلمات را در موتورهای جستجو به کار می بریم به جای این که مقاله ای در مورد فناوری، سنسورهای کنترل مصرف آب، آبیاری، و تجربه کشورهای جهان بیابیم، مطالبی در مورد آب سنگین اراک و… در صفحات جستجو یافت می شود و این موضوع نشان می دهد که کمترین تعداد و حجم مطالب و مقالات و گزارش ها در مورد ضرورت بهینه سازی مصرف آب در ایران منتشر شده است و کمترین تلاش فنی و فناوری رادر این زمینه داشته ایم.
در حالی که کارشناسان و رسانه های ما باید با احساس مسوولیت خود، همان طور که حقوق کشور را دنبال می کنند به مسائل جدی آینده کشور نیز توجه داشته باشند و برای کنترل کم آبی، جلوگیری از نابودی پوشش گیاهی و آتش گرفتن جنگل ها و باغ ها و کاهش تولید کشاورزی و… نیز کار کنند و نتایج پژوهش های جهانی و ایرانی را منتشر کنند تا مردم درجریان آنها قرار گیرند.
در شرایطی که عامل کمیاب تولید و زندگی وحیات در ایران “آب”است شایسته است که بیشترین توجه ها به آب و قیمت آب، آبیاری، آبخوان داری، فناوری آب، مصرف آب و… جلب شود و نباید قیمت آب و ارزش آن در حدی باشد که انگیزه ای برای کارشناسان و فعالان اقتصادی و اجتماعی و سیاسی ایجاد نکند که به آن بپردازند.
تقسیم اراضی و جنگل ها به مردم
در گذشته، هزاران هکتار جنگل و باغ و منابع طبیعی بین مردم توزیع می شد، و هر خانواده در بخشی از زمین ها و جنگل کار می کرد هم جنگل را حفظ می کرد و هم به تولید چوب و کاشت درخت و نگهداری از پوشش گیاهی و استفاده درست از منابع آب اقدام می کرد و ضمن نگهداری جنگل، ایجاد اشتغال و ارزش افزوده و تولید نیز حاصل این نوع مالکیت بود.
لذا در شرایط کنونی به جای رها کردن جنگل ها، بهتر است که به صورت اجاره یا مجانی، نگهداری هر بخش از جنگل به هر فرد و خانواده داده شود.
فناوری هوشمند در حوزه های اصلی آب
همچنین باید در مناطق مختلف و به خصوص حوزه های آبریز مهم و اصلی کشور، مانند شمال کشور، غرب و مرکز کشور که تراکم جمعیتی زیادی دارد، علاوه بر طرح ها و مطالعات مختلفی که به بازدهی و بهره وری آب، کنترل مصرف و صیانت از منابع آب کمک می کند، باید با استفاده از آبخوان داری هوشمند، از مصرف بی رویه و کارهای غیر قانونی، نظیر ایجاد چاه های غیرمجاز، برداشت های بی رویه، و… جلوگیری شود.
همان طور که با نصب دوربین های مدار بسته در فروشگاه ها، معابر، پارکینگ ها و… حرکت های غیر قانونی و خلاف عرف کنترل می شود، باید با نصب سنسورهای هوشمند در ذخایر و منابع آب، میزان موجودی، برداشت و سایر حرکت های افراد کنترل شود و اجازه برداشت های بی رویه و تخریب منابع آب و مصرف بی رویه داده نشود.
این اقدامات با استفاده از فناوری های پیشرفته و استفاده از تجربه ایالت های مختلف آمریکا، کره جنوبی و سایر کشورها می تواند از نصب کنتور هوشمند در منازل، کارگاه ها و مزارع تا نصب سنسورها و دوربین ها در رودخانه ها، سدهای روی زمین و منابع زیر زمین را شامل شود
در تاریخ ایران، روش های مختلفی برای آبخوان داری و کنترل استفاده از آب در کشاورزی و زندگی روستایی و شهری مورد توجه بوده و حقوق کاربردی آب نیز نشان می دهد که حقآبه، و حقوق دیگر مردم،راهکاری برای استفاده درست از آب و جلوگیری از برداشت های بی رویه بوده است.
طرح های پایلوت در بجنورد و…
در حال حاضر سازمان آب و فاضلاب و وزارت نیرو از طریق اجرای طرح های پایلوت در شهرهایی مانند بجنورد در خراسان، به آزمایش روش های مختلف آبخوان داری هوشمند پرداخته تا نتایج آن را بتواند در سایر نقاط کشور اجرایی کند.
واقعیت این است که این طرح ها اگرچه مفید و کارآمد است اما باید با صرف بودجه های بیشتر، سرعت عمل و دقت درابعاد مختلف آن همراه شود تا کارآمدتر و سریعتر به نتیجه برسد و با استفاده از تجربه سایر کشورهای جهان، در کل ایران اجرایی شود.
زیرا اقلیم کم آب ایران که بر روی کمر بند بیابانی و کویر قرار گرفته و منطقه ای پرفشار و کم بارش است و در ۱۰۰ اخیر با ۱۰ برابر شدن جمعیت و حداقل ۴۰ برابر شدن مصرف آب مواجه شده است، نیازمند برنامه ریزی گسترده و سریع است و اگر به این نکات توجه نشود، هر روز باید خبر آتش گرفتن جنگل ها، نابودی مزارع، تعطیلی و کاهش تولید کشاورزی در زمین های شمال و سایر نقاط کشور، ساختن شهرهایی مانند تهران با میلیون ها ساختمان بدون هارمونی و معماری و نقشه و طرح های زیبایی شناسی، خشک شدن تالاب و دریاچه و رودخانه و هور و… شاهد باشیم.
فناوری هوشمند در ایالت های آمریکا و کره جنوبی
به دنبال گرم شدن زمین، رشد جمعیت و افزایش سرانه مصرف آب در جهان، موضوع کنترل مصرف آب در کشورها و ایالت های مختلف جهان به یک ضرورت و برنامه جدی در زندگی و مدیریت کلان کشورها و شهرها و ایالت ها تبدیل شده است.
یکی از برنامه های کارآمد که در کنار فرهنگ سازی برای صرفه جویی در مصرف آب، مورد استفاده قرار گرفته، فناوری هوشمند آبخوان داری در کشورهای مختلف جهان است و از این طریق، در هر نقطه ای که برداشت اضافه و غیر قانونی و بدون هماهنگی و اجازه انجام شود، سیستم هوشمند بلافاصله با خبر می شود و منطقه ای که با برداشت اضافه برداشت مواجه شده را مشخص می کند و پس از آن، ماموران اداره آب و فاضلاب، اداره کشاورزی، شهرداری، وزارت نیرو و… در جریان این اتفاق ها قرار می گیرند و با کنترل منطقه، افراد متخلف را شناسایی می کنند و از طریق جریمه، محاسبه قیمت آب برداشت شده، و یا برخوردهای قانونی دیگر، مانع از ادامه برداشت های غیر قانونی و غیر عرفی می شوند.
تجربه کره جنوبی
کرهٔ جنوبی دومین رشد سریع اقتصادی دنیا در چهار دههٔ اخیر را دارا بوده و از سال ۱۹۶۳ و فقط ظرف مدت ۴۰ سال، درآمد سرانه بر حسب قدرت خرید، چیزی نزدیک به ۱۴ برابر افزایش یافته است.
به دنبال برنامه رشد شتابان در کره جنوبی، برنامه دیسپاچینگ هوشمند آب در نقاط مختلف کره جنوبی اجرایی شده است و به صورت هوشمند و با استفاده از سنسورهای اندازه گیری عرضه و تقاضا و برداشت آب در هر نقطه ای، متوجه برداشت های غیرمجاز، بی رویه و نامتناسب با نیاز هر منطقه می شوند و به کنترل و نظارت بر منابع آب می پردازند و در نتیجه تعادل بازار آب کره جنوبی را کنترل و نظارت می کنند.
نقش معلمان و مادر و پدر در کنترل مصرف آب
علاوه بر نقش آموزش رسمی، برنامه های مدارس، و توصیه ها و نظام تربیتی که با دلسوزی معلمان در طول تاریخ ۱۰۰ سال اخیر وجود داشته و می تواند به کودکان ایران زمین بیاموزد که برای کنترل مصرف آب و منابع انرژی، علاوه بر کاهش مصرف برق، بنزین و سایر سوخت ها که از گرم شدن هوا و محیط زندگی و در نتیجه تبخیر بیشتر آب، استفاده بیشتر از کولر و برق و آب و… جلوگیری می کند، نقش مادران و پدران نیز بسیار موثر است.
پدران و مادران با تغییر شیرهای آب و استفاده از شیرهای اهرمی و سنسور دار و هچنین آموزش به بچه های خود برای استفاده درست از آب هنگام بازکردن دوش حمام، مسواک زدن و شستن ظرف و لباس و… در کنترل مصرف گاز، برق و سایر سوخت ها، نقش مهمی دارند.
کنترل جمعیت خانواده با توجه به وضعیت مالی خانواده، و وضعیت اقلیم کم آب ایران نیز یکی از مسائل اساسی است و کودکان باید بیاموزند که تاریخ ایران قبل از لوله کشی آب و استفاده از دوش در حمام، و استفاده از مواد شوینده و پودرهای شستشو و صابون های نسل امروز، حدود ۸ میلیون جمعیت داشته و معمولا نیمی از جمعیت در خطر بیماری، از طاعون گرفته تا کچلی و وبا و… قرار داشته است و مردم از طریق قنات ها و چشمه ها زندگی را اداره می کردند.
با این حال ایران انبار غله جهان بود و صادرات غله و پنبه و بسیاری از محصولات باغی و دام و… مزیت اقتصاد ایران بود
اما به خاطر تخریب شدید جنگل ها، باغ ها، فضای سبز شهرها و ساخت و ساز شدید شهری، و استفاده از پمپ های آب، برداشت آب به شدت افزایش یافته و کمبود آب در زندگی، فضای سبز شهرها و تولید کشاورزی و دریاچه ها و قطب های طبیعی و کشاورزی و… کاملا مشهود شده و آینده نگران کننده ای در پیش روی کشورهای منطقه قرار دارد.
همکاری مردم و بخصوص نقش مادران در اجتماع بخصوص در تربیت نسل جدید به منظور آموزش فرهنگ صحیح مصرف در بخش آب و برق می تواند کمک شایانی باشد تا نسل آینده را از نگرانی این دو نعمت الهی برهاند.
حقوق آب در تاریخ ایران
آب هم در تاریخ و اقلیم کم آب ایران زمین و زندگی و داستان های مردم، هم در مفاهیم گسترده قنات، کچومثقال، سهم آب، حقآبه و…. و هم در مقررات و قوانین معاصر و هم در هشدارهای اخیر دانشمندان و متخصصان کشور از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است
قانون قنوات در سال ۱۳۰۹ و رعایت حریم قنوات و توجه به ملی شدن آب در سال ۱۳۴۷ و احداث اولین چاه عمیق توسط بنگاه آبیاری در سال ۱۳۲۰ در میدان شهناز تهران، رعایت حریم رودخانه ها برای سلامت آب شرب و ممنوعیت احداث چاه یا ساختمان غیرمجاز و استفاده بالا دستی های ده و پایین دستی ها از آب رودخانه، توجه به چاه های غیرمجاز درسال ۱۳۸۴ و قانون جامع و مقررات توزیع عادلانه آب در سال ۱۳۶۱ و… گوشه ای از تاریخ ایران برای احقاق حقوق آب بوده است.
از نجات مردم در برابر سیل، تا ساخت آب انبارها توسط واقفین خیراندیش، تا جان دادن کارگران در چاه ها و مسیرهای قنات، و…. همگی نشان دهنده اهمیت آب در زندگی مردم ایران است.
مستندات قانونی و حقوق کاربردی آب نشان می دهد که تهران از زمان آغا محمدخان قاجار با تقسیم شبانه روزی، هفتگی و ماهانه آب همراه بوده و سندهای موجود تقسیم آب درکچومثقال و سایر منابع نشان می دهد که مسئله آب بسیار مهم بوده است و تا قبل از لوله کشی آب در دوره رضا خان، مشکلات بسیاری در آب و بهداشت شهر تهران و سایر شهرها موجود بوده و به اندازه ای مهم بوده که حتی خیرین و واقفین خیراندیش با وقف آب انبارها به مردم خدمت و کمک می کردند و برای ثواب دنیاو آخرت بسیار به تهیه آب مورد نیاز مردم اهمیت می دادند.
این مطالب و مستندات تاریخی و داستان آب در ایران زمین، درکتاب حقوق آب، وقف قنات ها و آب انبارها، و…. مطرح شده است و همگی نشانه توجه وعنایت به این موهبت خدادادی است.
بخش نامه های ثبتی درمورد ثبت آب، و ایجاددفتری درثبت املاک به عنوان دفترثبت قنوات، به مالکیت خصوصی آب و مالکیت مشاع و عمومی روستاها و شهرها احترام می گذاشت.
قانون قنوات در سال ۱۳۰۹ و رعایت حریم قنوات و توجه به ملی شدن آب در سال ۱۳۴۷ و احداث اولین چاه عمیق توسط بنگاه آبیاری در سال ۱۳۲۰ در میدان شهناز تهران، رعایت حریم رودخانه ها برای سلامت آب شرب و ممنوعیت احداث چاه یا ساختمان غیرمجاز و استفاده بالا دستی های ده و پایین دستی ها از آب رودخانه، توجه به چاه های غیرمجاز درسال ۱۳۸۴ و قانون جامع و مقررات توزیع عادلانه آب در سال ۱۳۶۱ که وزارت نیرو را به عنوان متولی آب معرفی می کند و… همگی نشان دهنده اهمیت آب در حقوق و قانون و مقررات ایران زمین است.
ازبین رفتن منابع آبی به علت استفاده نابه جا ونبود مدیریت درحفظ این منابع، باعث شد که در طول تاریخ، تلاش در جهت حفظ منابع آب برای نسل آینده وحفظ آب و آبخیزداری و آب خوان داری و انفال محسوب شدن آب و آبیاری قطره ای و حتی عدم کشت غیر مجاز در برخی مناطق مورد توجه باشد
در گذشته قنات ها، آب را در سدهای زیرزمینی حفظ می کرد و از تبخیر و برداشت غیر مجاز دور می کرد و آب به هدر می رفت اما امروز سدها و چاه های غیر مجاز باعث افزایش برداشت از منابع آب زیر زمین شده و سطح خاک و زمین را پایین برده و حالت اسفنجی و آبرفتی زمین را به سنگ خشک و بدون انعطاف تبدیل می کند و رگ ها و مویرگ های انتقال آب در زمین را خشکانده است و خاصیت و ویژگی زمین را تخریب کرده است.
منبع:بولتن نیوز کد خبر: ۲۸۱۶۰۹ تاریخ انتشار: ۱۵ مرداد ۱۳۹۴ – ۱۷:۳۲
