درحالی که با وجود میانگین بارندگی‌های کاهش یافته با کسری منابع آبی خراسان جنوبی مواجه هستیم، برداشت مازاد و حفر غیرمجاز چاه‌های کشاورزی نفس آب در استان را به شماره خواهد انداخت.
در شرایطی که بر اساس آمارهای اعلام شده میانگین بارندگی‌های استان در سال‌های اخیر کاهش یافته و کسری بارش‌ها، بحران کم‌آبی و هشدارهای در وضعیت قرمز منابع آبی را بوجود آورده است، برداشت مازاد و حفر غیر مجاز چاه‌های کشاورزی منجر به افت آب‌های زیرزمینی شده و منابع آبی را به خطر می‌اندازد.
“مدیریت مصرف و نحوه استفاده از آب” مساله‌ای است که به ویژه در ماه‌های اخیر بارها درباره آن گفته و شنیده شده است.
مفهوم چاه غیر مجاز و برداشت بیش از حد مجاز چیست؟
طبق قانون استفاده از منابع آب زیرزمینی از طریق حفر هر نوع چاه، قنات و توسعه چشمه در هر منطقه از کشور باید با اجازه و موافقت وزارت نیرو انجام شود.
وزارت نیرو با توجه به خصوصیات زمین شناسی و وضعیت سفره آب زیرزمینی منطقه و مقررات پیش‌بینی شده در این زمینه، نسبت به صدور پروانه حفر و بهره‌برداری اقدام می‌کند، لذا حفر هر نوع چاه بدون گرفتن مجوز، غیر قانونی بوده و این عمل جرم محسوب می‌شود.
از طرفی در پروانه‌هایی که برای چاه‌های عمیق و نیمه عمیق صادر می‌شود، با توجه به وضعیت منابع آب زیرزمینی منطقه، کارشناسان مربوطه مشخص می‌کنند که از چاه مورد نظر چه مقدار آب در سال برداشت شود. برداشت بیش از میزان مشخص شده، بر خلاف قانون بوده و سرپیچی از قانون تخلف است.
بنابراین حفر چاه بدون پروانه بهره‌برداری “چاه غیر مجاز”، همچنین برداشت بیش از حد آب از چاهی که دارای مجوز است، هر دو تخلف از قانون و جرم محسوب شده و طبق قانون برای متخلفان جریمه در نظر گرفته می‌شود.
متاسفانه در حال حاضر تعدادی از افراد سودجو با حفر چاه‌های غیر مجاز بدون اخذ مجوز اقدام به برداشت آب از منابع آب زیرزمینی کرده و باعث به هم خوردن تعادل آب ورودی و خروجی منابع آب زیرزمینی می‌شوند.
نشست زمین، نتیجه خالی شدن منابع آب زیرزمینی
نشست، پدیده‌ای است که در اثر آن سطح زمین به صورت تدریجی و در برخی موارد به طور ناگهانی فرو می‌نشیند، این نشست باعث ایجاد ترک و شکاف‌هایی در زمین شده و باعث تأثیر بر روی الگوی جریان‌های زیرزمینی و سطحی، تغییر کیفیت آب‌های زیرزمینی، تغییر شکل سطح زمین، سیل‌خیزی منطقه و … می‌شود، به طوری که این تغییرات و عوامل خسارات جدی به مناطق شهری، صنعتی و کشاورزی وارد می‌کند.
عوامل متعددی از جمله آب شدن یخ‌ها، حرکت آرام زمین، خروج گدازه از دهانه آتشفشان‌ها و فعالیت‌های انسان شامل عملیات بهره‌برداری از معادن، برداشت آب‌های زیرزمینی و استخراج نفت، باعث ایجاد نشست زمین می‌شوند، مهم‌ترین عامل نشست زمین در کشور ما افت شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی است.
در بین عوامل مؤثر در ایجاد فرونشست، برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی، ضخامت لایه رسوبی و ویژگی‌های مهندسی رسوبات، عوامل اصلی ایجاد فرونشست است.
بیش از ۳۲۰۰ حلقه چاه آب در خراسان جنوبی وجود دارد
«حسن امامی» مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی در گفت و گو با ایسنا گفت: در حال حاضر بیش از ۳ هزار و۲۹۹ حلقه چاه آب در خراسان جنوبی وجود دارد.
وی افزود: ۶ هزار و۲۵۲ رشته قنات با تخلیه ۲۶۶.۶ میلیون مترمکعب و ۲ هزارو۱۸۹ دهنه چشمه با تخلیه ۶۴.۱ میلیون مترمکعب در استان وجود دارد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی اظهار کرد: حدوده‌های مطالعاتی بشرویه و بیرجند با تخلیه ۱۱۸.۰۳ و ۱۱۰۵.۵ میلیون مترمکعب بیشترین تخلیه آب زیرزمینی را دارند.
امامی ادامه داد: محدودیت منابع آب سطحی و هجوم گسترده به سمت منابع آب زیرزمینی، ضرورت حفظ و حراست از منابع با ارزش و استراتژیک آب‌های زیرزمینی را دو چندان می‌کند.
وی تصریح کرد: افت سطح آب زیرزمینی و کسری مخزن در دشت‌های استان، محدودیت‌های زیادی در توسعه بهره‌برداری به وجود آورده که مهم‌ترین آنها ممنوعه شدن برداشت آب از دشت‌ها برای جلوگیری از تشدید افت، شور شدن تدریجی آب زیرزمینی، کاهش توان آبدهی چاه‌ها، خشک شدن قنوات، کمبود آب برای تامین آب شرب و صنعت و سرانجام ایجاد موانع برای رشد وتوسعه استان است.
امامی گفت: در حال حاضر از همه ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های آبی استان به ویژه آب‌های زیرزمینی، استفاده شده و نه تنها امکان توسعه بهره‌برداری وجود ندارد، بلکه بهره‌برداری پایدار و دائمی نیز درخطر جدی قرار گرفته است.
برداشت ۱۷۰ میلیون متر مکعب برداشت مازاد از چاه‌های کشاورزی
وی ادامه داد: خرید چاه‌های کشاورزی کم‌بازده و تغییر نوع مصرف آنها برای تامین مصارف شرب و بهداشت و صنعتی، ممنوعه‌کردن منطقه و عدم مجوز حفر چاه جدید برای هر نوع مصرف، مسلوب المنفعه کردن چاه‌های غیر مجاز، تذییر روش‌های آبیاری سنتی به روش‌های مدرن در راستای کاهش حجم آب مصرفی، تغییر نوع کشت منطقه به محصولات کم‌آب بر در مناطق دارای محدودیت منابع آب، انتقال و ذخیره‌سازی آب در مجاری و مخازن سر وشیده به لحاظ جلوگیری از تلفات آب، آبیاری در شب و در ساعات خنک از شبانه روز در صورت امکان از جمله راهکارهای حفاظت و صیانت از آب زیرزمینی و جلوگیری از افت سطح آب و پیدایش بیابان است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی گفت: در حال حاضر این استان با ۱۷۰ میلیون متر مکعب کسری مخازن آبی مواجه است.
امامی با اشاره به اینکه هم اکنون حدود ۷۵۰ میلیون متر مکعب پروانه برداشت از چاه‌های کشاورزی در خراسان جنوبی داریم، گفت: متاسفانه ۱۷۰ میلیون متر مکعب مازاد بر پروانه‌ها از این چاه‌ها برداشت می‌شود.
چاه‌های آب خراسان جنوبی به کنتورهای هوشمند مجهز می‌شود
«سعید سروری» معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی نیز به ایسنا گفت: برای استفاده بهینه از آب‌های زیرزمینی کنتورهای هوشمند جایگزین دو کنتور موجود در چاه‌ها می‌شود.
وی ادامه داد: پروژه کنتور هوشمند آب و برق یکی از پروژه‌های طرح تعادل بخشی، تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب بوده که اجرا و تحقق آن اقدامی ملی برای مدیریت همزمان با منابع آب وانرژی است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی افزود: نصب و بهره‌برداری از کنتورهای یاد شده ضمانت اجرایی الگوی مصرف بهینه آب است که در سند ملی آب آمده و در پروانه‌های بهره‌برداری بهینه چاه‌های کشاورزی آب کشاورزی درج شده است.
سروری تصریح کرد: کنتورهای هوشمند آب و برق می‌تواند به عنوان ابزاری کارآمد برای استفاده بهینه از آب‌های زیرزمینی مورد استفاده قرار گیرد و این کنتورها جایگزین دو کنتور موجود در چاه‌ها می‌شود و قابلیت اندازه‌گیری همزمان پارامترهای آب و برق را ایجاد کرده و سبب کاهش هزینه‌های خرید، نصب، تعمیر و نگهداری می‌شود.
وی تاکید کرد: خرید کنتورهای هوشمند آب و برق از سال ۱۳۸۵ از محل اعتبارات طرح تعادل‌بخشی آغاز شده به‌طوری که تاکنون یک هزارو ۵۳۹ دستگاه کنتور هوشمند آب و برق خریداری شده و توسط پیمانکار تحویل شرکت توزیع برق خراسان‌جنوبی شده است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی اظهارکرد: موضوع قرائت از راه دور کنتورهای هوشمند آب و برق نیز در دستور کار است، به‌طوری که سه مودم بر روی کنتورهای هوشمند آب و برق دشت بیرجند در سال ۹۳ به صورت پایلوت نصب شده است.
سروری گفت: پروژه گشت و نظارت از چاه‌ها و منابع آبی خراسان جنوبی از تأسیس شرکت سهامی آب منطقه‌ای خراسان جنوبی بدون وقفه انجام شده و با گذشت زمان و با پیوستن شهرستان‌های فردوس، بشرویه و شهرستان طبس بر تعداد گروه‌های گشت و بازرسی افزوده شد.
وی افزود: در این راستا اندازه‌گیری میزان آبدهی چاه، قرائت کنتور و بررسی صحت عملکرد آن، کنترل منصوبات چاه، تکمیل فرم اطلاعاتی، جمع‌آوری اطلاعات و مدارک لازم برای تشکیل پرونده برای اشخاصی که مبادرت به حفر چاه غیر مجاز می‌کردند، انجام شده است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی تصریح کرد: سال گذشته با توجه به اهمیت موضوع منابع آب زیرزمینی و بحران‌های به وجود آمده بر اثر خشکسالی‌های اخیر و محسوس‌تر شدن اثرات سوء کاهش منابع آب زیرزمینی دولت و وزرا بر آن شدند تا پروژه طرح احیا و تعادل بخشی منابع زیرزمینی را با جدیت و تقویت مضاعف از لحاظ اعتباری و نیروی کار از امسال در دور تازه‌ای آغاز کنند.
۴۰۶ حلقه چاه آب غیر مجاز در خراسان جنوبی مسدود شد
سروری گفت: از سال ۸۴ تا کنون ۴۰۶حلقه چاه آب غیر مجاز با حجم برداشت سالانه حدود ۵ میلیون متر مکعب آب زیرزمینی در این استان شناسایی و مسدود شده است.
وی با بیان اینکه یکی از وظایف این شرکت حفاظت از منابع آب است، اظهار کرد: درحال حاضر از ۶۵۷ حلقه چاه مجاز نیز جلوی بهره‌برداری از ۵۵ میلیون متر مکعب آب اضافه برداشت، گرفته شده است.
۴۵۰۰ هکتار از اراضی خراسان جنوبی زیر پوشش آبیاری نوین قرار می‌گیرد
«هاشم ولی‌پور مطلق» رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی نیز به ایسنا گفت: در هزار و ۸۰۰ هکتار از اراضی استان آبیاری نوین اجرا می‌شود.
وی افزود: پیش‌بینی می‌شود تا تیرماه سال ۹۵ بتوانیم ۴ هزار و ۵۰۰ هکتار دیگر را زیر پوشش این طرح قرار دهیم.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی ادامه داد: تلاش برای افزایش سیستم‌های نوین برای کاهش هزینه‌ها و ترویج و سیاست‌گذاری، ایجاد الگوهای کشت مناسب و تلاش برای افزایش کشت از سیاست‌های سازمان جهاد کشاورزی برای ماندگاری مردم در روستاها و اشتغال در بخش کشاورزی است.
ولی‌پورمطلق با اشاره به آبیاری تحت فشار در خراسان جنوبی، اظهار کرد: در زمینه ابلاغ اعتبارات سال گذشته در زمینه آبیاری تحت فشار ۲۷ میلیارد تومان برای اجرای این طرح به استان ابلاغ شد، اما تخصیص آن کمتر بود اما با پیگیری‌هایی که انجام شد قول مساعد تحقق ۱۰۰ درصدی اعتبارات تخصیص یافته سفر رئیس جمهور انجام می‌شود.
به گزارش ایسنا، بهره‌برداری غیر مجاز از منابع آب، تبعات اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای دارد و این مسئله نه تنها مشکل کشاورزی در خراسان جنوبی را رفع نمی‌کند، بلکه به زودی معضلات ناشی از آن گریبان استان خواهد شد.
منبع:الف کد خبر:۲۸۱۲۹۳ تاریخ انتشار : سه شنبه ۱۶ تیر ۱۳۹۴ ساعت ۱۲:۴۳
