یک دانشجوی دکترای ژئوتکنیک گفت: شدت زیاد بارش باران در خراسان جنوبی باعث جریان یافتن آب‌های سطحی می‌شود و چون استفاده از این آب‌ها با استفاده از سد و مخازن در استان ضعیف است بصورت رودها و جریانات موقت وارد شورزارها شده و استفاده بهینه نمی‌شود.
مجتبی محمدی گفت: خاک یکی از مهمترین منابع طبیعی هر کشور است که امروزه فرسایش خاک به عنوان خطری برای رفاه انسان و حتی برای حیات به شمار می‌رود.
وی افزود: در مناطقی که فرسایش کنترل نمی‌شود، خاک بتدریج فرسایش یافته و حاصلخیزی خود را از دست می‌دهد.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: فرسایش نه تنها سبب فقیر شدن خاک و تروک شدن مزارع می‌شود و از این راه خسارات زیاد و جبران ناپذیری را بر جای می‌گذارد بلکه با رسوب مواد در آبراهه‌ها مخازن سدها، بنادر و کاهش ظرفیت آبگیری آنها نیز زیان‌های فراوانی را سبب می‌شود.
محمدی با اشاره به اینکه نباید مساله حفاظت و حراست خاک را کوچک و کم اهمیت شمرد، تاکید کرد: فرسایش قبل از آن که مورد بهره‌برداری انسان قرار گیرد “فرسایش طبیعی” اتفاقی می‌افتاد ولی از وقتی که انسان در آن به کشت و زرع پرداخت باعث فرسایش بیش از حد “فرسایش سریع و شدید” خاک شده است.
وی تصریح کرد: طبق محاسباتی که صورت گرفته بطور کلی برای تشکیل یک سانتی متر خاک، ۵۰۰ تا ۸۰۰ سال زمان لازم است که بنابراین برای خاک زراعی با عمق ۲۵ سانتی متر ۲۰ هزار سال کار مداوم طبیعت نیاز است.
این مدرس دانشگاه اظهار کرد: براساس انواع عوامل فرسایش در طبیعت دو نیرو با دو عامل وجود دارد که باعث جابجایی خاک و یا به عبارت دیگر فرسایش خاک می‌شود که آن دو عامل آب و باد هستند.
محمدی افزود: یکی از مهمترین فرآیندهای طبیعی در مناطق خشک و نیمه خشک و ترا خشک فرسایش بادی است که این نوع فرسایش در استان خراسان جنوبی زیاد است.
وی تاکید کرد: این فرایند در شرایطی رخ می‌دهد که علاوه بر وجود خاک حساس، باد دارای حاکمیت سرعت قابل توجه باشد.
دانشجوی دکترای ژئوتکنیک با اشاره به اینکه انتقال ذرات خاک به صورت‌های مختلف معلق، جهشی و خرشی صورت می‌گیرد، گفت: فرسایش خاک دارای مراحل مختلفی از جمله مرحله کنده شن خاک از جای خود، مرحله حمل یا انتقال خاک بوسیله آب یا باد و مرحله تجمع و انباشته شدن مواد است.
محمدی ادامه داد: همچنین فرسایش دارای اشکال مختلف شامل فرسایش طبیعی، فرسایش شیاری یا آبراهه، فرسایش خندقی یا نهری، فرسایش سیلابی و فرسایش تونلی است.
وی یادآور شد: فرسایش دارای اثرات نامطلوب و عواقب شومی است که در زمینه‌های مختلف باعث خسارت و ناراحتی‌های فراوان می‌شود.
اثر فرسایش در کاهش حاصلخیزی
دانشجوی دکترای ژئوتکنیک اظهار کرد: بر اثر فرسایش، خاک که از نظر کشاورزی فعالترین و بارخیزترین قسمت پوسته جامد زمین است، فرسوده و از بین می‌رود در نتیجه حاصلحیزی آن کاهش می‌یابد.
محمدی افزود: چنانچه قابلیت نفوذ آب یا هوا در خاک بر اثر کم شدن یا از بین رفتن ماده آلی و تاثیر سایر عوامل کاهش یابد، دانه‌های خاک متلاشی و از هم جدا می‌شوند و در نتیجه ساختمان خاک متراکم می‌شود.
وی ادامه داد: در چنین حالتی در فصل مرطوب، محیط نامساعد در خاک بوجود می‌آید و چون در این صورت آب و هوا نمی‌توانند در خاک نفوذ و همچنین قادر نیست آب را برای فصل خشک در خود ذخیره کند از نظر شیمیایی و بیولوژیکی خاک بسیار نامساعد می‌شود.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: در چنین محیطی بتدریج موجودات کوچک خاکزی “میکروارگانیوم ها” از بین می‌روند و هوموس خاک تلف می‌شود و بطور کلی با از بین رفتن هوموس “مواد آلی” خاک حاصلخیزی خاک از بین می‌برد.
اثر فرسایش بر روی آب‌های زیر زمینی
محمدی گفت: پوشش گیاهی نه تنها خاک را حفظ و مانع از فرسایش آن می‌شود بلکه در حفظ آب نیز بسیار موثر است.
وی اظهارکرد: در نقاطی که زمین پوشش گیاهی دارد به هنگام بارندگی قطرات آب ابتدا به اندام گیاه برخورد و بصورت ذرات ریز در می‌آیند که بهتر جذب زمین می‌شود و از طرف دیگر ریشه‌های گیاه و هوموس موجود در خاک، آبی را که به زمین می‌رسد جذب و از این طریق مانع از جاری شدن آن در سطح زمین می‌شود.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: آبی که به طریق مذکور در خاک حفظ می‌شود بعدها بصورت چشمه‌سار از کف دره‌ها بیرون می‌آید و آب‌های دائمی را تشکیل می‌دهد یا به عنوان آب زیرزمینی و در آن محل یا نقاط دورتر از آنها بهره‌برداری می‌شود.
محمدی یادآور شد: زمین‌های شیب دار یا کوه‌ها که پوشش گیاهی ندارد و فرسایش یافته قادر نیست آب برف و باران را در خود نگه دارد به همین علت منابع آب‌های زیر زمینی تغذیه نمی‌شود و در فصول خشکی قنات‌ها دچار کم آبی و در شرایط فوق العاده حتی خشک می‌شوند.
وی ادامه داد: فرسایش در استان خراسان جنوبی از دو دیدگاه کم و ناچیز بودن میزان بارش سالیانه و شدت زیاد بارش‌های هر چند کم مورد بررسی است.
دانشجوی دکترای ژئوتکنیک اظهارکرد: در خراسان جنوبی میزان بارش سالیانه کم بوده و این عامل سبب از بین رفتن پوشش گیاهی و پایین آمدن سطح آب زیرزمینی می‌شود که خود باعث فرسایش از نوع بادی است که این نوع فرسایش در مناطق خشک استان بخصوص نهبندان بیشتر به چشم می‌خورد.
محمدی گفت: از سوی دیگر شدت بارش “بصورت تگرگ” در استان زیاد است که این امر نیز باعث جریان یافتن آب‌های سطحی می‌شود.
وی ادامه داد: چون استفاده از این آب‌ها با استفاده از سد و مخازن در استان ضعیف است، بصورت رودها و جریانات موقت وارد شورزارها شده و استفاده بهینه نمی‌شود.
دانشجوی دکتری ژئو تکنیک تصریح کرد: این امر تنها باعث فرسایش از نوع آبی در استان می‌شود که این نوع فرسایش در مناطق قائنات و بیرجند بیشتر به چشم می‌خورد.
مبارزه با فرسایش
محمدی یادآور شد: برای جلوگیری از فرسایش خاک در درجه اول باید هدف ایجاد پوشش گیاهی باشد، اما بدیهی است که در بعضی نقاط طوری است که امکان روئیدن گیاه نیست، باید اقداماتی در زمینه جلوگیری از فرسایش خاک صورت گیرد.
وی تاکید کرد: در این صورت باید از فکر ایجاد پوشش گیاهی در آن منطقه منصرف و روشهای دیگری را برای نفوذ اول آب در زمین در فرسایش بادی و تثبیت خاک در فرسایش‌های آبی و بادی در پیش گرفت.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: به عنوان مثال حفر جوی‌ها یا بانکت‌ها در دامنه کوه‌ها در جلوگیری از فرسایش بادی، تثبیت ماسه‌های روان موثر است.
محمدی با بیان اینکه معمولا برای حفظ خاک و مبارزه با فرسایش دو راه وجود دارد، تصریح کرد: مبارزه مستقیم و مبارزه غیر مستقیم که این دو روش نمی‌تواند جایگزین یکدیگر شوند، بلکه بصورت مکمل هستند.
وی یادآورشد: استفاده از فعالیت‌های مدرن مدیریتی در قالب مدیریت جامع حوزه رایریز، روش مناسب در کنترل و کاهش میزان فرسایش و رسوب است.
این مدرس دانشگاه اظهارکرد: مبارزه غیرمستقیم معمولا برای خطوط خاک هدف ایجاد پوشش گیاهی یا بیشتر کردن آن است در مناطقی که هدف حفظ خاک است به هیچ وجه نباید زراعت بشود، زیرا شخم زدن خاک بدون پوشش گیاهی به فرسایش کمک می‌کند.
محمدی خاطرنشان کرد: مبارزه مستقیم شامل شخم حفاظتی، کشت روی خطوط تراز، کشت موازی، تناوب کشت حفاظتی، سکوبندی، شمع کوبی و سنگ چینی است.
منبع:ایسنا کد خبر:۹۴۰۴۱۰۰۶۰۷۴ تاریخ انتشار: چهارشنبه ۱۰ تیر ۱۳۹۴ – ۱۵:۱۲
