صاحب‌نظران حوزه آب و محیط زیست قبل از آغاز قرن بیست و یکم، این قرن را قرن جنگ بر سر منابع آبی نامیدند، اما این موضوع چندان جدی گرفته نشد. با گذشت سال‌ها از این موضوع، امروز کمتر کسی است که بر اهمیت آب پی نبرده باشد.
در کشور عزیزمان ایران، موضوع آب در چند سال اخیر نقش بسیار پررنگ‌تری به خود گرفته است و به وضوح در عرصه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و زیست‌محیطی نمایان شده است.
از آنجا که بارندگی منبع عمده و اصلی تأمین آب است، اگر فرض کنیم بارندگی در طول سال‌های مختلف ثابت است، میزان آب در دسترس به طور معمول مقدار ثابتی است. اما با افزایش جمعیت و بالارفتن سطح درآمد و رفاه نیاز به آب به دلیل مصرف بیشتر کالاها و خدمات (که در تولید آن‌ها آب مصرف می‌شود) بیشتر می‌شود.
البته لازم به یادآوری است که فرض ثبات بارندگی در کشور برای سال‌های اخیر که به هر دلیل- خشکسالی یا تغییر اقلیم- کمتر از میانگین بلندمدت بوده است بسیار خوش‌بینانه است. کاهش میزان بارندگی در کنار استفاده بیش از ظرفیت منابع آبی تأثیر منفی بر ذخایر آب سدها و روان آب‌ها گذاشته و باعث کم آب و یا خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌های کشور شده که بحث در این مورد فراوان است.
هفته اول تیرماه به عنوان هفته صرفه‌جویی در مصرف آب نام‌گذاری شده است. همانطور که ذکر شد، با فرض میزان ثابت منابع آبی، با افزایش جمعیت آب سرانه کمتری در دسترس خواهد بود و بنابراین برای جلوگیری از فشار بیش از حد به منابع آبی که تبعات جبران ناپذیری در پی خواهد داشت بایستی صرفه‌جویی در مصرف آب در همه بخش‌های کشاورزی، صنعت و شرب در اولویت قرار گیرد.
افزایش جمعیت و نیاز به آب بیشتر در طول سال‌های گذشته در بسیاری از نقاط جهان رخ داده است و در این میان کشورهای پیشرفته توانسته‌اند بدون فشار بیشتر بر منابع آبی و با صرفه‌جویی مصرف آب را مدیریت نمایند.
به عنوان مثال در لوس آنجلس امریکا با وجود افزایش حدود یک میلیون نفری در جمعیت از دهه ۱۹۷۰ تا کنون، مصرف آب به همان اندازه ثابت باقی مانده است.
صرفه‌جویی در آب تنها به بخش آب شرب خانگی محدود نمی‌شود و همه بخش‌ها و به خصوص بخش‌های کشاورزی (به عنوان بزرگترین مصرف کننده) و صنعت (به عنوان آلاینده) آب را نیز شامل می‌شود.
صرفه‌جویی در مصرف آب باعث برداشت کمتر از منابع آبی و حفظ جریان روان آب‌ها خواهد شد که کمک مؤثری در حفظ محیط زیست و جلوگیری از خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها می‌شود. همچنین، نیاز به ساخت سدهای جدید با سرمایه هنگفت و اثرات بر هم زننده اکوسیستم پایین دست رودخانه‌ها را مرتفع می‌سازد؛ از سوی دیگر، شرکت‌های خدمات رسان را در ارائه بهتر و موثرتر خدمات یاری خواهد داد.
محاسن صرفه‌جویی در آب به همین‌جا خلاصه نمی‌شود. بخش زیادی از انرژی صرف شده در بسیاری از کشورها صرف پمپاژ آب می‌شود. به این ترتیب کاهش مصرف در آب معادل است با کاهش مصرف انرژی. همچنین، کاهش مصرف در آب شرب شهری و روستایی و یا در صنعت معادل است با کاهش تولید فاضلاب و این یعنی مصرف انرژی و مواد مصرفی کمتر برای تصفیه فاضلاب (برای مناطقی که فاضلاب تصفیه می‌شود) و ایجاد آلودگی کمتر در محیط زیست (برای مناطقی که فاضلاب بدون تصفیه در محیط رها می‌شود).
از زاویه دیگری به بحث صرفه‌جویی در مصرف آب نگاه کنیم. برای صرفه جویی در آب لزوماً نباید توجه ما به “مصرف آب کمتر” جلب شود. با کاهش مصرف برخی کالاها و خدمات و یا اصلاح داوطلبانه الگوی مصرف به طور غیر مستقیم در آب صرفه‌جویی رخ می‌دهد. همه ما می‌دانیم که در فرایند تولید کالاها و خدمات آب مصرف می‌شود و در این راستا بحث آب مجازی به میان می‌آید. به عنوان مثال (صرف نظر از میزان دقت آمار) گفته می‌شود که در تولید هر کیلوگرم برنج ۲۵۰۰ لیتر آب مصرف می‌شود و یا تولید یک خودرو سواری حدود ۵۰ هزار لیتر آب لازم دارد.
در این راستا لازم است به نقش مسئولان بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت، شرب، فضاهای سبز و غیره در صرفه‌جویی آب اشاره نمود، زیرا ایجاد بستر مناسب جهت صرفه‌جویی در زمینه‌های مختلف و همچنین کاهش هدررفت آب در شبکه‌های انتقال بر عهده مسئولان است.
بحث صرفه‌جویی را می‌توان به حوزه بازرگانی و سیاست‌های صادرات و واردات نیز تسری داد که بایستی با انجام محاسبات اصولی و برآوردهای کارشناسی، صادرات کالاها و محصولاتی را محدود نمایند که تولید آن‌ها مستلزم مصرف مقدار زیادی آب است و تا حد امکان با ملاحظه مسایل مرتبط از جمله مسایل مربوط به امنیت ملی و امنیت غذایی صادرات آب را محدود نمایند.
صرفه‌جویی یعنی استفاده مؤثر از آب و جلوگیری از هدر رفت که لازمه داشتن منابع آب کافی برای حال و آینده است. انجام این کار بر عهده همه ما شهروندان و مسوولان است که با ایجاد تغییراتی اندک در زندگی روزانه، آب در دسترس را به صورت عاقلانه مورد استفاده قرار دهیم. نباید فراموش کرد که صرفه‌جویی در آب معادل است با صرفه‌جویی در انرژی و هزینه.
*مهدی ترکمنی/ کارشناس بررسی‌های اقتصادی شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور
منبع:صبا کد خبر: ۱۳۹۴۰۴۰۶۰۰۰۸۴۳ ۷ تیر ۱۳۹۴ ۰۴:۴۶
