وابستگی شدید بیشتر مناطق ایران به منابع آب زیرزمینی، رشد جمعیت و نیاز روز افزون به منابع آب از یک طرف و وضعیت اقلیمی و جغرافیایی کشور و همچنین وقوع پدیده خشکسالی در سال‌های اخیر از طرف دیگر باعث شده طی دهه‌های گذشته فشار زیادی بر آبخوان‌های آب زیر زمینی وارد شود. در این میان مصارف کشاورزی که بالغ بر ۹۰ در صد مصارف آب کشور است، سهم عمده‌ای از برداشت‌های آب زیرزمینی که خود بیش از ۶۰ درصد است را به خود اختصاص داده است.
برداشت‌های غیر مجاز اعم از چاه‌های غیر مجاز و اضافه برداشت از طریق چاه‌های دارای پروانه نیز بر حجم تخلیه از منابع آب زیرزمینی افزوده و روند افت و کسری مخزن آبخوان‌ها را تندتر کرده است. به‌طوریکه هم اکنون حدود ۱۱۰ میلیارد متر مکعب کسری مخزن در آبخوان‌های کشور حادث و این موضوع باعث شده تا وزارت نیرو بر اساس مفاد ماده ۴ قانون توزیع عادلانه آب نسبت به اعلام ممنوعیت توسعه و بهره‌برداری از آبخوان‌های حدود ۳۱۰ دشت از ۶۰۹ دشت کشور اقدام نمایند.
در راستای چاره‌اندیشی برای کنترل افت و کسری مخزن حادث شده در آبخوان‌ها، وزارت نیرو با تعریف طرح تعادل بخشی، تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب در سال ۸۴ برنامه‌های خود درزمینه بهبود وضعیت منابع آب زیرزمینی را آغاز کرد ولی با توجه به عدم حمایت دستگاههای دیگر که همکاری آنها در این خصوص الزامی است و همچنین نبود عزم جدی میان مقامات عالی کشور در سنوات قبل و عدم تأمین اعتبار کافی، نتایج مطلوبی از طرح حاصل نشد.
مجدداً با فعال شدن شورای عالی آب در دولت یازدهم، وزارت نیرو برنامه‌های خود را در جلسه هشتم شورای عالی آب در سال ۹۲ ارائه و ابتدا مصوبه‌ای تحت عنوان برخورد قانونی با برداشت های غیر مجاز و نهایتا تبدیل به طرحی شد تحت عنوان طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور مشتمل بر ۱۵ پروژه که در جلسه پانزدهم شورای عالی آب کشور در تاریخ ۲۵ شهریور ۹۳ تصویب شد و در کنار این طرح تکالیفی نیز برای برای وزارت خانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی، صنعت، معدن، تجارت و کشور مشخص شد.
پروژه‌های طرح احیا را می توان به سه دسته تقسیم کرد:
• دسته اول: پروژه‌هایی که منجر به تولید و تدقیق داده‌ها و اطلاعات در خصوص منابع و مصارف و ضعیت آبخوان‌ها می‌گردندکه عبارتند از:
۱- حفر چاه‌های پیزومتری و اکتشافی
۲- تجهیز چاه‌های پیزومتری به ابزارهای سنجش
۳- تهیه بیلان و و بهنگام سازی بانک اطلاعاتی محدوده‌های مطالعاتی کشور
• دسته دوم: پروژه‌هایی که نقش کنترل، نظارت و بهره‌برداری از منابع آب زیر زمینی را بر عهده دارند و عبارتند از:
۱-تقویت و استقرار گروه‌های گشت و بازرسی
۲- ساماندهی شرکتهای حفاری
۳-مطالعه ایجاد و استقرار بازار آب
۴-ایجاد تشکل‌های آب بران و انجام حمایت‌های فنی و مالی از آنها (وزارت جهاد کشاورزی)
۵-به روز نمودن سند ملی آب (وزارت جهاد کشاورزی)
۶-مطالعات فرو نشست در دشتهای کشور (سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور)
۷-اطلاع رسانی و آگاه سازی افکار عمومی
• دسته سوم: پروژه‌هایی هستند که مستقیماً منجر به ذخیره سازی آب در آبخوان‌ها می‌شود و عبارتند از:
۱-خرید و انسداد چاه‌های کشاورزی
۲-جایگزینی پساب با چاه‌های کشاورزی در دشتهای ممنوعه
۳-تهیه و نصب کنتورهای حجمی و هوشمند روی چاه‌ها
۴-اجرای پروژه‌های تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب
۵-مطالعه و اجرای طرحهای آبخیزداری (وزارت جهاد کشاورزی)
از زمان تصویب طرح احیا و تعادل‌بخشی اقدام‌های زیر در حوزه معاونت حفاظت و بهره‌برداری صورت پذیرفته است:
۱-تشکیل کارگروه‌های یازده گانه برای یازده پروژه‌ای که اجرای آنها به عهده وزارت نیرو است.
۲-تعیین ساختار مناسب و انتخاب عوامل اجرایی و هماهنگی طرح به منظور انجام هماهنگی‌ها و پیگیری‌های لازم برای اجرای طرح.
۳-تشکیل جلسات کارگروه‌ها بصورت منظم و هفتگی و تهیه و به‌روز رسانی دستورالعمل‌های مورد نیاز برای اجرای پروژه‌ها
۴-احصا مشکلات و چالش‌های هر پروژه توسط کار گروه‌ها و بررسی راهکارهای مربوطه
۵-تهیه شکست کار (WBS) پروژه‌ها و تدوین برنامه زمانی این پروژها
۶- برگزاری جلسات و نشست‌های تخصصی با معاونین و مدیران دفاتر حفاظت و بهره‌برداری شرکتهای آب منطقه‌ای و تشکیل کارگروه‌های جانبی در خصوص پروژه‌های طرح
۷-تشکیل کمیته‌های راهبردی طرح در شرکتهای آب منطقه‌ای و همچنین تشکیل شورای راهبری طرح در سطح ملی
۸-تشکیل نشست با مدیران آمور آب شهرستان‌های کشور و استفاده از نظریات آنها در اجرای طرح
۹-الزام شرکت‌ها به فعال سازی شوراهای حفاظت منابع آب استان‌ها در خصوص اجرای طرح
۱۰-الزام شرکت‌ها به تشکیل جلسه با خانه‌های کشاورز استان‌ها در جهت اجرای پروژه‌ها
۱۱-تهیه فهرست دستگاه‌ها و قوای مختلف و نقش آنها در اجرای طرح و پیگیری با آنها
۱۲-تهیه پیش نویس سند همکاری دستگاه‌ها و قوا با وزارت نیرو در اجرای طرح جهت تصویب در شورای عالی امنیت ملی کشور
۱۳-پیگیری و تصویب بودجه چند برابری برای طرح (۱۴ برابر سال ۹۳)
۱۴-تعیین سهم اعتبارات استان‌ها و تعیین دشتهای پایلوت جهت اجرای طرح در هر استان
۱۵-برگزاری جلسات با استان‌ها و تسهیم اعتبارات هر استان بین فعالیت‌های پروژه‌های طرح
۱۶-انتخاب مشاور خدمات مدیریتی طرح در شرکت مدیریت منابع آب ایران
۱۷-تدوین برنامه عملیاتی طرح در استان‌ها و ابلاغ جهت اجرای آن در دشتهای پایلوت
۱۸-برنامه مبادله تفاهم نامه با سازمان‌ها، نهادها و تشکل‌های داخلی و بین‌الملی جهت کمک به اجرای صحیح طرح
۱۹-برنامه پیاده‌سازی سیستم مدیریت پروژه برای کنترل و نظارت بر پیشرفت ریالی و فیزیکی طرح در مقاطع
۲۰-برنامه طراحی و استقرار سامانه نظارت و کنترل پروژه و همچنین آموزش کارشناسان مدیریت پروژه‌ها
این مهمترین اقداماتی بود که در طی حدود ۱٫۵ سال اخیر در جهت مدیریت منابع محدود آب کشور به خصوص منابع آب زیرزمینی در حوزه حفاظت و بهره برداری منابع آب انجام شده که البته هنوز آغاز راه هستیم و انشاء الله امیدواریم که بتوانیم با مساعدت و همکاری و حمایت همه مردم و مسئولین کشور و نهادها و دستگاههای مختلف در جهت حفظ منابع ارزشمند آب زیرزمینی کشور برای نسل های آینده که منجر به بقاء، حیات و حفظ تمدن کشورمان می‌شود با عنایت خداوند رحمان موفق و موثر باشیم.
منبع:پاون کد خبر: ۹۴۰۴۰۱۱۶۹۰۶ ۱۳۹۴/۰۴/۰۱ ۰۲:۰۰
