هرچند صدای پای بحران بزرگ آب از نزدیک شنیده می‌شود ولی کاملاً مشهود است که مردم و حتی بعضاً مدیران ما چنانچه شایسته است نسبت به این موضوع دغدغه خاطر ندارند و به بیان دیگر، بدنه اجتماع ایرانی از حساسیت لازم نسبت به مسئله جدی و پرمخاطره آب برخوردار نیست.
رفتار امروز جامعه ایرانی با موضوع آب همانند رفتار بیماری است که علی‌رغم آگاهی نسبی از بیماری مهلکی که بدان مبتلاست، در جهت درمان آن نمی‌کوشد و نتیجه مرگبار این رفتار غیرمعقول، ناگفته پیداست!
این پدیده نامبارک، زمینه‌های لازم برای شکل‌گیری اجماع افکار و افراد و بسیج ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بزرگ اجتماعی در جهت مواجهه با این بحران فراگیر را از بین می‌برد چرا که مقابله مؤثر با مشکلی با این عمق و ابعاد، تنها و تنها زمانی ممکن و مقدور خواهد بود که فرد فرد جامعه ایرانی، جدی بودن بحران آب را باور داشته و آب را مسأله خود دانسته و بداند که باید از خود شروع کرده و در شعاع تأثیرگذاری خود در مقابله با این معضل عمومی بکوشد.
وضعیت فوق بحرانی کمآبی در کشور
“سیاوش پاکدل” مدیر دفتر مدیریت مصرف شرکت آب و فاضلاب استان یزد با اشاره به وجود منابع آبی تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر در کشور، منابع آبی تجدیدپذیر را آن دسته از منابعی خواند که به واسطه نزولات جوی علی رغم تبخیر شدن ۶۰ تا ۷۰ درصد آن، به صورت روانآبها یا نفوذ در سفرهای آب زیرزمینی و غیره تامین می‌شوند.
وی اظهار کرد: استفاده ۴۰ درصدی کشورها از منابع تجدیدپذیر آبی خود بیانگر مواجه شدن با بحران آبی در آن کشورهاست و این در حالی است که در کشور ما بیش از ۸۰ درصد از این منابع بهرهبرداری می‌شود و این موضوع عمق بحران در کشورمان را نشان میدهد.
این کارشناس در این باره با بیان این که میانگین بارندگی و نزولات جوی در میانگین ۲۰ تا ۲۵ ساله کشورمان از ۲۵۰ میلی‌متر به ۲۰۵ میلی‌متر کاهش یافته است، افزود: سرانه آبهای تجدید ناپذیر کشورمان از ۶۸۸۰ مترمرمکعب در سال ۱۳۳۵ در حال حاضر به کمتر از ۱۷۰۰ مترمکعب رسیده و این موضوع بیانگر ورود به تنش آبی است.
وی ادامه داد: البته علاوه بر کاهش نزولات جوی عواملی مانند افزایش جمعیت، رشد سرانه مصرف، توسعه ناهمگون صنعت و کشاورزی و غیره نیز مزید بر کاهش سرانه این منابع آبی شده و نتیجه آن خشکی دریاچهها، آسیب به محیط زیست و تغذیه نشدن سفرههای زیرزمینی شده است.
مرگ سفرههای زیرزمینی با برداشتهای بیرویه
به گفته پاکدل، از طرفی استفاده بی رویه از منابع آبی تجدیدناپذیر یعنی سفرههای زیرزمینی نیز باعث شده تا تراز آبی بیشتر دشتهای کشورمان منفی شود و شاهد افت سطح آبهای زیرزمینی در کشورمان باشیم به عنوان نمونه در حوزه دشت یزد – اردکان که سفره زیرزمینی عمده استان یزد است سالانه افت قریب به ۵۰ سانتیمتری را داریم که با توجه به قابل جبران نبودن و تجدید ناپذیری آن، عدد بسیار بزرگی محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: در برخی از دشتهای کشور مانند دشت مشهد که کشاورزی بیشتری وجود دارد نیز بعضاً این رقم شدیدتر و بعضاً به ۱٫۵ متر نیز میرسد.
این مسئول در مورد این که چرا برداشت از این آبها می‌تواند اثرات جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد، تصریح کرد: در وهله اول به دلیل قرار گرفتن آبهای باکیفیت در قسمتهای بالایی سفره، با افت آبهای زیرزمینی نه تنها از میزان آبدهی بلکه از میزان کیفیت آب کاسته خواهد شد، از طرفی خالی شدن سفره‌ها منجر به نشست زمین و بروز خساراتی به تاسیسات روی زمین می‌شود و مهمتر همه این که مرگ سفرههای زیرزمینی را به دنبال خواهد داشت.
وی خاطرنشان کرد: با مرگ یک سفره زیرزمینی حتی اگر در سالهای بعد نیز نزولات مناسبی اتفاق بیافتد، این سفره دیگر قادر به جذب آب نخواهد بود و خاصیت نفوذپذیری آب در سفره از بین خواهد رفت.
تاثیر صرفه‌جویی با وجود سهم ۹۰ درصدی بخش کشاورزی
مدیر دفتر مدیریت مصرف آبفای یزد در پاسخ به این سئوال که آیا برداشت آبهای شور و غیر قابل استفاده برای شرب از سفره‌ها که غالباً در استان برای مصارف کشاورزی است نیز مرگ سفرههای زیرزمینی را به دنبال خواهد داشت، اذعان کرد: در بخش کشاورزی به ویژه در استان خشک یزد باید میزان بهرهوری از آب مصرفی را افزایش دهیم چرا که این میزان هدرروی با توجه به آبیاریهای منسوخ شده غرقابی که حتی در کشورهای جهان سوم نیز دیگر کارآیی ندارد، در حال حاضر ۷۰ درصد است یعنی تنها از ۳۰ درصد آب مصرفی در این بخش استفاده می‌شود.
وی استفاده از این روش آبیاری با توجه به شدت بالای تبخیر در استان یعنی بالای سه متر در سال با توجه به بارش تنها ۶۰ میلی‌متر نزولات از آسمان، بخش اعظمی از آب مورد استفاده کشاورزی تبخیر خواهد شد و از طرفی نیز نوع کشت نیز باید متناسب با هر منطقه باشد به عبارتی کشت صیفیجات یا کشت برنج در بعضی از استان‌های کم آب مرکزی فلات ایران، بی معنا است.
پاکدل با اشاره به راندمان پایین تولید محصولات این بخش مهم کشورمان در قبال میزان آب مصرفی، اذعان کرد: همه این عوامل منجر به سهم بیش از ۹۰ درصدی مصرف آب کشور در این بخش شده است.
وی در مورد اهمیت مدیریت مصرف به عنوان تنها راه مقابله با بیآبی، اظهار کرد: تا قبل از این بیش از این که مدیریت تقاضا داشته باشیم مدیریت تامین آب در کشور انجام میشد به عبارتی به دنبال احساس نیاز بیشتر مردم اقداماتی مانند سدسازی، حفر چاه و غیره صورت میگرفت ولی اکنون منابعی آبی برای این برنامه در کشور وجود ندارد و راهی جز مدیریت مصرف پیش روی جامعه نیست.
وی در پاسخ به این سئوال که با وجود سهم ۹۰ درصدی بخش کشاورزی و سهم پایین سایر مصارف از جمله مصرف خانگی، آیا صرفه‌جویی خانگی تاثیر قابل توجهی در این حوزه خواهد داشت، عنوان کرد: البته آب شرب مصرفی در بخش خانگی از بالاترین کیفیت برخودار است و میزان آن نیز در قیاس با سایر آبهای موجود نیز بسیار محدود است لذا قطعاً صرفه‌جویی در بخش خانگی در حفاظت از این منابع محدود آبی با ارزش بسیار تاثیرگذار خواهد بود.
مدیر دفتر مدیریت مصرف آبفای یزد در ادامه مدیریت مصرف را نیازمند تغییر تفکر عمومی و نیز آموزش و فرهنگ‌سازی در مورد نحوه زندگی در یک کشور کم آب دانست و گفت: اگر هر کدام از مشترک آب در کشورمان به این نکته بیاندیشند که بازگذاشتن تنها یک دقیقهای یک شیر آب باعث مصرف حداقل ۱۵ لیتر آب خواهد شد، همین موضوع در تجدیدنظر آنها نسبت به نحوه مصرف آب موثر واقع شود.
وی دومین راه برای صرفه‌جویی در مصرف آب را استفاده از ابزارهای کاهنده مصرف خواند و تاکید کرد: استفاده از این ابزارها بدون این که مشترکین احساس کنند باعث صرفه‌جویی قابل توجهی در این بخش خواهد شد.
راهکارهای عملی مدیریت بهینه مصرف آب
پاکدل تصریح کرد: بیشترین مصرف آب در منزل مربوط به قسمت شستشو مانند ظرفشویی در آشپزخانه یا استحمام و دیگر سرویسهای بهداشتی است و این در حالی است که استفاده از شیرآلات اهرمی و البته استاندارد به دلیل وجود قطعه آبفشان در آنها که هوا را با آب مخلوط می‌کند، بدون ایجاد خللی در فعالیت‌های مورد نظر تا ۳۵ درصد در کاهش مصرف آب موثر است.
وی ادامه داد: بیشترین مصرف آب در سرویسهای بهداشتی نیز مربوط به فلاش‌تانک در توالت است به نحوی که در انواع معمولی بین ۱۵ تا ۲۰ لیتر آب بهداشتی را به فاضلاب تبدیل می‌کند ولی انواع کم مصرف و دو مرحلهای این محصولات با قیمتهای مناسبی در بازار وجود دارد که حجم آب کمتر و قابل کنترلی را متناسب با نیاز مصرف می‌کند به نحوی که مصرف آب را در هر مورد استفاده به ۶ لیتر کاهش میدهد.
وی حتی توصیه می‌کند آن دسته از افرادی که از انواع معمولی این وسیله استفاده میکنند با قرار دادن یک بطری نوشابه خالی یا هر چیز دیگر، حجم آب مخزن فلاش تانک را کاهش دهند.
وی استفاده از سردوشهای کاهنده مصرف و شیرهای اهرمی در حمام را در کاهش مصرف از ۱۵ تا ۱۸ لیتر در هر دقیقه به ۶ تا ۸ لیتر بسیار تاثیرگذار اعلام کرد و گفت: استفاده از شیرهای فتوالکتریک(دارای چشمی) در مورد دستشویی(روشویی)ها برای آن دسته از افرادی که توان مالی را دارند نیز هم به لحاظ کاهش ۷۰ درصدی مصرف و هم به لحاظ فوق العاده بهداشتی بودن آنها توصیه می‌شود ولی در غیر این‌صورت استفاده از شیرهای اهرمی بهترین انتخاب است.
مصرف ۱۸ درصد آب شرب استان یزد در کولرهای آبی
مدیر دفتر مدیریت مصرف شرکت آبفای یزد یکی از وسایل برودتی(خنک کننده) معمول در استان یزد را کولرهای آبی خواند و با برآورد استفاده از حدود ۴۰۰ هزار کولر آبی در استان، اظهار کرد: میانگین مصرف آب در هر کولر آبی سالانه ۴۰ مترمکعب است به عبارتی در استان یزد در مجموع ۱۶ میلیون مترمکعب آب تنها از طریق کولرهای آبی مصرف می‌شود که معادل ۱۸ درصد از تولید سالانه آب استان را به خود اختصاص میدهد.
وی با بیان این‌که هر اقدامی که بتواند از میزان این مصرف به ویژه در اوقات پیک مصرف یعنی تابستانهای گرم یزد بکاهد، بسیار مهم است، گفت: نصب سایبان بر روی کولر از مهم‌ترین راهکارهای صرفه جویی در مصرف آب در این وسایل برودتی است به نحوی به تنهایی ۱۰ تا ۱۵ درصد از میزان مصرف را کاهش خواهد دهد.
این کارشناس مدیریت مصرف دمای سقف کولر در معرض گرمای آفتاب تابستان در شهر یزد را ۷۰ درجه سانتیگراد و در صورت استفاده از سایبان ۴۰ درجه خواند و گفت: در زیر سایبان قرار دادن کولر ضمن کاهش مصرف انرژی، از تابش مستقیم نور خورشید و هدر روی مقدار زیادی آب ناشی از تبخیر جلوگیری می‌کند.
وی با توصیه به خرید کولرهای آبی معتبر، استفاده از کولرهای با رنگ سفید که بیشترین بازتابش نور را دارا هستند، اطمینان از سلامت شناور کولر جهت جلوگیری از سرریز آب، عایق‌بندی کانال کولر جهت جلوگیری از هدر روی سرما و افزایش راندمان کولر و حتی رنگ‌آمیزی کانال‌ها با رنگ سفید را از دیگر اقدامات مؤثر در کاهش مصرف آب معرفی کرد.
روشی کم‌هزینه و آسان برای کاهش مصرف آب و انرژی
امیر شریف یزدی، مدیر دفتر تحقیقات برق منطقهای یزد نیز در این میزگرد با اشاره به طرح پایلوت رنگ آمیزی کانال و بدنه کولرهای آبی شهر یزد با رنگ سفید نانو، از این روش به عنوان روشی کم‌هزینه و آسان برای کاهش تبخیر آب و حتی مصرف برق در این وسایل برودتی یاد کرد.
وی در همین رابطه از کسب عنوان غرفه برتر این شرکت در سومین همایش کشوری فناوری نانو در صنعت برق و انرژی که اخیراً در تهران برگزار شد، در مورد این ایده گفت: یکی از ایرادات تاریخی در ساخت کولرهای آبی در ایران روی داده، رنگ‌آمیزی آنها با رنگهای تیره است که حتی در سایه، گرمای بیشتری جذب می‌کند.
این مسئول افزود: وسایل برودتیِ تحت تابش خورشید معمولاً با رنگ سفید یا کرم روشن تولید می‌شوند اما کولرهای آبی در کشورمان عمدتاً رنگی و جاذب گرما هستند. کانالهای کولر هم غالباً بدون رنگ با ورق گالوانیزه هستند و گاهی افزایش طول آنها هم مزید بر علت می‌شود.
وی با اشاره به نتایج رنگ‌آمیزی کانال و بدنه کولرهای آبی شهر یزد با رنگ سفید نانو که در هزار خانه شهر انجام گرفت، گفت: رنگ‌آمیزی سقف، ستون‌ها و کانال کولرهای آبی، دمای سطح آنها را از حدود ۷۰ به ۵۰ درجه سانتیگراد و دمای هوای ورودی به ساختمان را ۳ تا ۶ درجه کاهش داده و علاوه بر افزایش بازده کولر، مصرف آب آن را از حدود ۱۸ لیتر به ۱۳ لیتر در ساعت رساند.
پیشنهاد اجرای خانه به خانهی طرحهای بهینه‌سازی
شریف یزدی معتقد است؛ با اجرای خانه به خانه این طرح و حذف هزینه‌ها و زمان ایاب و ذهاب، برای هر کولر حدود ۲۵۰ هزار ریال و برای حدود ۴۰۰ هزار کولر شهر یزد تنها حدود ۱۰۰ میلیارد ریال نیاز هست. با توجه به اصول صرفه‌جویی مقیاسی، هزینه ارائه خدمات بهینه‌سازی خانه به خانه، هم از نظر هزینه خدمات نیروی کار و هم از نظر هزینه تجهیزات مصرفی، حدود یک سوم تا یک پنجم اقدام منفرد مردم خواهد بود که از نظر مقایسه، نسبت به جایگزینی کولرگازی حدود ۲۰۰ مرتبه ارزانتر است.
وی همچنین با اشاره به سوابق سفیدکاری سقف منازل در نیویورک در سال ۲۰۱۰ میلادی، گفت: این اقدام حدود ۴۰ درجه دمای سقف‌ها و حدود ۸ درجه دمای داخل خانه‌ها را خنک‌تر کرد.
مدیر دفتر تحقیقات برق منطقهی این چنین پیشنهادی را برای کشورمان نیز مطرح کرد و گفت: البته با توجه به هزینه زیاد سفیدکاری کل سقف، در فاز اول میتوان سفیدکاری کولر و کانال‌ها که نقش کلیدی دارند را به صورت خانه به خانه اجرایی کرد که می‌تواند با نیروهای کار با روپوش اداره‌های آب و برق به صورت حضوری در محل منازل، ضمن انجام خدمات بهینه‌سازی شامل تنظیم تجهیزات و تعویض وسایل کم‌بازده، مشاوره متناسب با وضعیت منزل (نور، ابعاد اتاق‌ها، نحوه عایق‌کاری و …) را ارائه کنند.
وی اظهارکرد: این طرح در برخی کشورهای در حال توسعه مانند مکزیک، ونزوئلا، کوبا و آفریقای جنوبی نیز برای یک اقدام مشخص مانند جایگزینی لامپ‌های کم‌مصرف با مراجعه به محلات به صورت موفقیت‌آمیز اجرا شده است.
شریف یزدی معتقد است که از نظر تامین مالی نیز صرفِ سازمان‌دهی دولتی می‌تواند هزینه‌ها را به کمتر از یک سوم کاهش دهد ضمن این که برآورد می‌شود حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد مردم آمادگی پرداخت مستقیم هزینه کاهش یافته برای آسایش بیشتر و حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد توان پرداخت از طریق تقسیط در قبوض آب و برق را داشته باشند.
صرفه‌جویی ۵۰ درصدی آب با ابرازآلات کاهنده مصرف
مدیر دفتر مدیریت مصرف آبفای یزد در ادامه استفاده از کلیدهای ترموستات هوشمند و نصب آنها را یکی دیگر از روش‌های موثر در کاهش مصرف انرژی و آب برشمرد و اظهار کرد: کلیدهای هوشمند این توانایی را دارند که با توجه به اندازه‌گیری دمای محیط اقدام به روشن و خاموش کردن کولر کنند و از مصرف بیهوده آب و انرژی جلوگیری نمایند.
وی گفت: بنا بر تحقیقات انجام شده استفاده از فویلهای پلیمری و قرار دادن آن در تشتک زیرین کولر روی سطح آب فقط از ساعت ۱۱ شب تا ۳ بامداد می‌تواند از ۱٫۵ تا ۲ لیتر تبخیر بی مورد آب در کولر خاموش بکاهد.
وی بهره گرفتن از بیشترین ظرفیت وسایلی مانند لباسشویی و ظرفشویی را نیز در کاهش مصرف آب مورد استفاده در آنها موثر دانست و گفت: برخی از شهروندان نیز با استفاده از روش‌های ابداعی اقدام به استفاده از آبهای خاکستری مثلاً برای آبیاری درختان و گیاهان منزل و غیره میکنند.
وی اظهار کرد: استفاده از شیرهای کاهنده مصرف بر طبق بررسی سه ساله در یک مجتمع آپارتمانی در شهر یزد و مقایسه آن با مجتمعهای مشابه نشان از کاهش ۵۰ درصدی مصرف آب در این مجتمع داشت.
پاکدل در پایان سخنانش با اشاره به نقش تشکلهای مردم نهاد در مورد آشنایی مردم با وضعیت بحرانی آب و فرهنگ‌سازی برای مصرف بهینه آب، از حمایت آب و فاضلاب استان از چنین تشکلهای خبر داد.
توزیع ۱۰ هزار شیرآلات کاهنده مصرف در اماکن عمومی
“الهام السادات گلزاری” کارشناس روابط عمومی شرکت اب و فاضلاب استان نیز با بیان این که اعتبارات محدود آبفا امکان نصب وسایل کاهنده برای شهروندان را ناممکن می‌کند، گفت: با این وجود آبفا تاکنون اقدام به نصب ۱۰ هزار عدد شیر فشاری زمان‌دار در مدارس و برخی از امکان عمومی کرده است.
وی همچنین توزیع و تعویض شیرها و دوشهای قدیمی استخرها با سردوشهای کاهنده و شیرهای اهرمی، نصب سایهبان کولر در تعدادی از ادارات استان، توزیع ۴۰ هزار قطعه آبفشان قابل نصب بر روی شیرهای معمولی بین مردم در مراسمهای مختلف مانند نماز جمعه و همایشهای پیاده‌روی خانوادگی، چاپ و انتشار بیش از ۱۵ هزار دفتر مشق دانش‌آموزی حاوی اشعار و پیام‌های صرفه‌جویی در بین مدارس استان، توزیع ۱۲۰۰ جلد کتاب و بروشور با موضوع روش‌های صحیح مصرف آب در بین ائمه جماعت استان و راه‌اندازی گروه مروجین مصرف صحیح آب را از فعالیت‌های فرهنگی در این رابطه برشمرد.
گلزاری از دیگر اقدامات انجام شده در بحث فرهنگ‌سازی را ارسال بروشور الکترونیکی با موضوع آشنایی با وسایل کاهنده مصرف از طریق شبکه دولت برای کارکنان ادارات استان، حضور مدیر عامل و سخنرانی در گردهمایی ائمه جماعت مدارس و توزیع ۶۰۰ جلد کتاب صرفه‌جویی در مصرف آب، نصب بیلبورد و تراکت به مناسبت‌های مختلف در سطح شهر، طراحی و چاپ تراکت محافظت از کنتور آب در برابر یخ زدگی و تبلیغات محیطی عنوان کرد.
وی استفاده از فضای قبوض آب برای اطلاع‌رسانی، چاپ بروشور و تراکت به منظور آشنایی شهروندان با راهکارهای صرفه‌جویی و وسایل کاهنده مصرف، برگزاری نشستهای مطبوعاتی با حضور اصحاب رسانه استان و گفت‌و‌گو در خصوص وضعیت آب استان و اطلاع رسانی در خصوص طرحهای در حال انجام و اجرایی آبفا در قالب خبر و گزارش و ارسال آن به رسانهها را نیز از دیگر این اقدامات برشمرد.
این کارشناس همچنین از همکاری مستمر این واحد با آموزش و پرورش استان در راستای فرهنگ‌سازی صرفه جویی در مصرف آب در بین دانش‌آموزان و همکاری در اجرای طرح پرسش مهر ریاست جمهوری خبر داد.
وی در ادامه برنامه‌ریزی جهت بازدید دانش‌آموزان از تاسیسات آب و همچنین آشنا کردن آنها با وضعیت منابع آب استان و روش‌های صحیح مصرف، تهیه و ساخت پیام و تیزرهای فرهنگی و پخش از صدا و سیما، اطلاع‌رسانی از وضعیت آبی استان از طریق ارسال پیامک به شهروندان، برگزاری همایش نقش بانوان در مدیریت مصرف و تجلیل از بانوان کم مصرف را از دیگر فعالیت‌های واحد روابط عمومی برشمرد.
گلزاری در پایان با بیان این که امروز محور اصلی در جامعه، اطلاع رسانی و آگاهی دادن در مسائل اجتماعی است، اظهار کرد: به طور یقین ارائه اطلاعات دقیق و به روز در خصوص مصرف بهینه آب و نیز منابع موجود باعث افزایش آگاهی عمومی و در نتیجه تغییر در رفتار مصرف خواهدش شد.
منبع:ایسنا کد خبر: ۹۴۰۳۲۴۱۳۳۶۱ یکشنبه ۲۴ خرداد ۱۳۹۴ – ۱۰:۰۶
