رضا راعی عزآبادی با تاکید بر اینکه اصلاح قوانین آب در دستور کار وزارت نیرو است گفت: با اصلاح این قوانین، لایروبی قنوات نیاز به کسب مجوز از این وزارتخانه نخواهد داشت.
مدیر کل دفتر مطالعات پایه منابع آب ایران در دوازدهمین نشست از سلسله نشست های آب، فرهنگ و جامعه با عنوان قنات برای آینده بیان داشت: در شرایطی که طبق قانون، بخش کشاورزی از پرداخت حق‌النظاره معاف شده و عملا آب کشاورزی رایگان به حساب می‌آید، صحبت از افزایش بهره‌وری در این بخش بی‌معنی است.
وی با تشریح میزان بارندگی‌های کشور از ابتدای سال آبی جاری تاکنون افزود: تا امروز میزان بارش‌های کشور ۱۸۲ میلیمتر بوده که نسبت مدت مشابه سال قبل ۱۴ درصد کاهش را نشان می‌دهد. راعی با اشاره به اینکه میزان بارش‌های سال گذشته ۲۱۶ میلمتر بوده، از کاهش ۲۰ درصدی میزان بارش‌های امسال نسبت به میانگین بلندمدت خبرداد.
این مقام مسئول در وزارت نیرو تاکید کرد: وضعیت بارندگی نسبت به مدت مشابه سال گذشته و میانگین بلندمدت، در پنج حوضه از ۶ حوضه آبریز موجود کشور به شدت کاهش یافته است. فقط وضعیت بارش‌ها در حوضه آبریز ارومیه مطلوب است و این در حالی است که هنوز سه ماه گرم فصل تابستان را پیش رو داریم.
مدیر کل دفتر مطالعات پایه منابع آب ایران با اشاره به اینکه ایرانیان ابداعگر قنات بوده‌اند، تعداد رشته قنات‌های موجود در کشور بر اساس آمابرداری‌های سال ۹۰ را ۴۱ هزار رشته اعلام کرد و افزود: از این تعداد قنات، ۴ میلیارد متر مکعب آب برداشت می‌شود.
وی ادامه داد: بر اساس آماربرداری‌های سال ۸۵، ۳۶ هزار رشته قنات در کشور شناسایی شده بود که از آن ۸ میلیارد متر مکعب آب برداشت می‌شد. یعنی اگرچه در سال ۹۰، پنج هزار رشته قنات بیشتر شناسایی شده، اما میزان آبدهی قنات‌ها به ۴ میلیارد متر مکعب کاهش یافته است.
راعی خشکسالی را یکی از دلایل خشکی قنات‌ها اعلام کرد و افزود: عدم لایروبی و بازسازی قنات‌ها و حفر چاه‌های عمیق در حریم آنها، زمینه کاهش آبدهی قنات را فراهم می‌کند. وی گفت: امروز از آب قنات برای تامین نیازهای شرب، صنعت و کشاورزی استفاده می‌شود. حتی برای بررسی وضعیت بیلان منابع آب زیرزمینی هم می‌توانیم از قنات استفاده کنیم.
مدیر کل دفتر مطالعات پایه منابع آب ایران تعداد چاه‌های کشور را ۷۷۰ هزار حلقه دانست و ادامه داد: در ایران ۱۷۰ هزار دهنه چشمه و ۴۱ هزار رشته قنات وجود دارد. قنات در ایران هنوز زنده است در نتیجه باید نگاه فنی و دقیق‌تری به مسئله قنات داشته باشیم.
وی با اشاره به اینکه در حفاظت از منابع آب فقط به دو بعد کمی و کیفی آن توجه شده بیان کرد: این نگاه به مقوله آب نادرست است زیرا حفاظت از منابع آب ۳ بعد دارد. بعد فرهنگی همواره در مسائل آب مغفول مانده است.
راعی با اشاره به اینکه قنات درس‌های زیادی را به انسان برای زندگی در شرایط کنونی می‌دهند افزود: فاضلاب تهران از قنات برای جمع‌آوری پساب و ایجاد شبکه الگوبرداری کرده است. باید فرهنگ قنات را به جامعه معرفی کنیم. به ویژه فرهنگ مشارکت پذیری مردم در مدیریت منابع آب که در قنات تجلی می‌یابد، باید جدی گرفته شود.
این مقام مسئول در وزارت نیرو ادامه داد: در شرایط کنونی صحبت از وام بدون بهره و سایر امتیازات، میزان مشارکت مردم در حفاظت و مدیریت مناسب منابع آب را افزایش نمی‌دهد، در حالی که گذشتگان ما با منابع درآمدی خود اقدام به ایجاد قنات یا آب انبار می‌کردند. سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها به خوبی انجام می‌شد. به نظر می‌رسد باید این مسائل باید به طور جدی آسیب شناسی شود.
وی از در دستور کار قرار گرفتن تشکیل انجمن استادکاران قنات خبرداد و گفت: در شرایطی که مقنی‌ها هنوز بیمه نیستند، چگونه می‌توان انتظار داشت که افراد داخل قنات رفته و نسبت به احیای آن اقدام کنند. باید در نسل جدید برای ادامه راه پیشینیان انگیزه ایجاد کرد. وزارت نیرو به صورت تمام قد از حفظ و احیای قنوات حمایت کرده و به دنبال اصلاح آئین نامه‌های مرتبط با قنات است.
همچنین در ادامه، علی اصغر سمسار یزدی با تاکید بر کاهش تعداد قنوات با افزایش چاه‌های عمیق گفت: آمارها نشان می‌دهد با افزایش تعداد چاه‌های عمیق و نیمه عمیق از تعداد قنات‌های کشور کاسته شده‌است.
مشاور عالی مرکز بین‌المللی قنات گفت: اگر در روند مدیریت، بهره‌برداری، نگهداری و محافظت از قنات مطابق ۷۰ سال گذشته رفتار کنیم، دیری نمی‌پاید که قنات به دست فراموشی سپرده می‌شود. اگرچه قنات در زندگی مردم یزد نقش محوری داشته و هر جرعه یا سهم آن در کابین زنان قرار می‌گرفته است، اما در دنیای امروز، بسیاری از مردم یزد این شاهرگ‌های حیاتی را فراموش کرده‌اند.
وی با اشاره به اینکه مجموعه عوامل مختلف با شدت و ضعف متفاوت در حذف کارکردهای قنات ورود پیدا می‌کنند گفت: کاهش حجم مخازن و افت سطح سفره آب های زیرزمینی سبب شده که قنات کارکردهای خود را از دست بدهد. در حالی که این سازه آبی به دلیل سازگاری با محیط زیست، قرن‌ها پایداری خود را حفظ کرده بود.
سمسار یزدی افزود: قنات همواره متناسب با آب تغذیه شده از منابع زیرزمینی برداشت می‌کند. در قنات به دلیل ساختارهای افقی، امکان برداشت، بیشتر از توان سفره وجود ندارد. اما با رود فرهنگ غرب و آموزش استفاده از پمپ، ایرانیان میزان برداشت آب از سفره‌ها را افزایش داده و به ظاهر زمین‌های لم یزرع بیشتری را آباد کردند.
مشاور عالی مرکز بین‌المللی قنات ادامه داد: خُبرگان قنات به این موضوع واقف بودند که چاه‌های عمیق اثر منفی روی آبدهی قنات‌ها دارد؛ بنابراین بسیاری از دعاوی دهه ۳۰ مربوط به شکایت صاحبان قنات از چاه‌های نوظهور بود. اما همواره این دعاوی به ضرر صاحبان قنات و به نفع چاه‌های عمیق پایان می‌یافت.
وی تاکید کرد: اگر روند احداث چاه‌های عمیق ادامه یابد، قنات‌ها از مدار بهره‌برداری خارج می‌شوند زیرا تغییر آب و هوایی مزید بر علت شده و خشک شدن قنات‌ها را تشدید می‌کند. سمسار یزدی به تجربیات کشورهایی که گوی سبقت را از ایران در حفر چاه‌های عمیق ربوده‌اند اشاره کرد و گفت: وضعیت قنات در ایران ۱۴۲۰ مشابه وضعیت کنونی کشورهایی نظیر اسپانیا، مراکش یا الجزایر خواهد بود. زیرا این کشورها سطح وسیعی از اراضی خود را با قنوات آبیاری می‌کردند.
سمسار یزدی با اشاره به اینکه قنات در گذشته مولد ثروت بود عنوان کرد: تجار یزدی یک سوم پول خود را صرف ایجاد قنات می‌کردند زیرا زارعین به محض جاری شدن آب قنات، برای کسب سهمی از آن با یکدیگر رقابت می‌کردند. قنات نقش اقتصادی خود در دنیای امروز را از دست داده و صرف پول نه تنها برای احداث قنات بلکه برای مرمت آن هم غیر اقتصادی شده است.
در ادامه این نشست، مجید لباف خانیکی؛ کارشناس ارشد مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی نیز در اظهاراتی گفت: با استفاده از صنعت توریسم در قنات و ورود این سازه آبی به بخش گردشگری، ارزش افزوده بیشتری برای قنات ایجاد می‌شود. با افزایش بازدهی اقتصادی، شاید بتوانیم انگیزه بیشتری برای حفظ قنوات ایجاد کنیم.
کارشناس ارشد مرکز بین المللی قنات و سازه های تاریخی بیان کرد: می‌توان قنات را برای نسل آینده حفظ کرد به شرط آنکه کارکردهای جدید برای قنات تعریف کنیم. قنات میراث ملموس و ناملموس زیادی برای زندگی امروز دارد. تجربه استفاده از قنات در صنعت گردشگری چین بسیار موفق بوده و شاید بتوان از این مسئله در ایران هم بهره برد. زیرا در یزد پتانسیل خوبی برای گردشگری قنات داریم.
خانیکی با اشاره به اینکه در گذشته از قنات برای چرخاندن چرخ‌های آسیاب‌ها استفاده می‌شد عنوان کرد: امروز از اختلاف ارتفاع کوره و تونل قنات برای گرداندن توربین‌های برق می‌توان استفاده کرد. به این ترتیب برق مورد نیاز خود قنات به ویژه قنات‌های گردشگری را می‌توانیم با استفاده از انرژی آب تامین کنیم.
وی ادامه داد: در دنیای امروز، بسیاری از کشورها به سرنوشت خشک ایران دچار خواهند شد و ناگزیرند از منابع آب زیرزمینی استفاده کنند. در نتیجه می‌توانیم به آنها پیشنهاد کنیم که دانش بومی قنات را در اختیار آنها قرار دهیم.
لباف خانیکی قنات و کشاورزی پایدار را یکی از میراث ناملموس این سازه آبی اعلام کرد و افزود: در گذشته انسان‌ها خود را با طبیعت همراه می‌کردند یعنی با کم شدن آب قنات به دلیل کاهش بارش‌ها سطح زیر کشت خود را کاهش داده و میزان بارش‌ها را افزایش می‌دادند. یا اینکه محصولات کم آب خواه در زمین‌های خود کشت می‌کردند. بنابراین می‌توان قنات را وارد مزرعه‌های زیست محیطی کرد و حتی از این الگوها در دنیای امروز بهره برد.
وی روح تعاون و همکاری در بهره‌برداری پایدار از منابع آب زیرزمینی را میراث ناملموس دیگری از قنات دانست که باید در مدیریت و تغذیه سفره آبهای زیرزمینی مورد استفاده قرار گیرد. کارشناس ارشد مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی تاکید کرد: آبخیزداری بومی درسی است که می‌توان از قنات گرفت. باید از این سازه آبی برای مدیریت و تغذیه منابع آب زیرزمینی استفاده کنیم. در گذشته برای تغذیه آب زیرزمینی از بندهایی در بالادست قنات استفاده می‌شد. گونه‌های کم آب خواه در بالادست این سازه آبی کاشته می‌شد تا با نفوذ روان آب‌ها، منابع آب زیرزمینی تجدید شود.
وی ادامه داد: در برخی مناطق برای فصولی که به آب قنات نیاز نبود، در زیر زمین سدهایی ایجاد می‌کردند که از خروج آب جلوگیری کنند. این سدها خسارتی به گالری قنات وارد نمی‌کرد و آب را برای فصل زراعی، ذخیره می‌کرد.
لباف خانیکی قنات را رابطه میان انسان، محیط، فرهنگ و تکنولوژی دانست که یک چرخه نظام‌مند و سیستماتیک بین تمام اعضای آن وجود دارد. در این سیستم هیچ جزئی باعث از بین رفتن جزء دیگر نمی‌شود.
وی با تاکید بر نقش قنات در مدیریت پایدار منابع، گفت: حتی در نظام تقسیم آب قنات هم درس‌هایی برای زندگی امروز وجود دارد. مثلا میراب‌ها هیچ گاه نظرات خود را به دیگران تحمیل نمی‌کردند و اگر اهالی از عملکرد آنها ناراضی بودند، عضل می‌شدند. از این قواعد می‌توان در دنیای امروز استفاده کرد.
کارشناس ارشد مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی گفت: با استفاده از صنعت توریسم در قنات و ورود این سازه آبی به بخش گردشگری، ارزش افزوده بیشتری برای قنات ایجاد می‌شود. با افزایش بازدهی اقتصادی، شاید بتوانیم انگیزه بیشتری برای حفظ قنوات ایجاد کنیم.
مجید لباف خانیکی در دوازدهمین نشست از سلسله نشست‌های آب، فرهنگ و جامعه با عنوان «قنات برای آینده» که در کاروانسرای سریزد برگزار شد، بیان کرد: می‌توان قنات را برای نسل آینده حفظ کرد. به شرط آنکه کارکردهای جدید برای قنات تعریف کنیم.
وی افزود: قنات میراث ملموس و ناملموس زیادی برای زندگی امروز دارد. تجربه استفاده از قنات در صنعت گردشگری چین بسیار موفق بوده و شاید بتوان از این مسئله در ایران هم بهره برد. زیرا در یزد پتانسیل خوبی برای گردشگری قنات داریم.
کارشناس ارشد مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی با اشاره به اینکه در گذشته از قنات برای چرخاندن چرخ‌های آسیاب‌ها استفاده می‌شد، عنوان کرد: امروز از اختلاف ارتفاع کوره و تونل قنات برای گرداندن توربین‌های برق می‌توان استفاده کرد. به این ترتیب برق مورد نیاز خود قنات به ویژه قنات‌های گردشگری را می‌توانیم با استفاده از انرژی آب تامین کنیم.
وی ادامه داد: در دنیای امروز، بسیاری از کشورها به سرنوشت خشک ایران دچار خواهند شد و ناگزیرند از منابع آب زیرزمینی استفاده کنند. در نتیجه می‌توانیم به آنها پیشنهاد کنیم که دانش بومی قنات را در اختیار آنها قرار دهیم.
لباف خانیکی، قنات و کشاورزی پایدار را یکی از میراث ناملموس این سازه آبی اعلام کرد و افزود: در گذشته انسان‌ها خود را با طبیعت همراه می‌کردند. یعنی با کم شدن آب قنات به دلیل کاهش بارش‌ها سطح زیر کشت خود را کاهش داده و میزان بارش‌ها را افزایش می‌دادند. یا اینکه محصولات کم آب خواه در زمین‌های خود کشت می‌کردند. بنابراین می‌توان قنات را وارد مزرعه‌های زیست محیطی کرد و حتی از این الگوها در دنیای امروز بهره برد.
وی روح تعاون و همکاری در بهره‌برداری پایدار از منابع آب زیرزمینی را میراث ناملموس دیگری از قنات دانست که باید در مدیریت و تغذیه سفره آبهای زیرزمینی مورد استفاده قرار گیرد. آبخیزداری بومی درسی است که می‌توان از قنات گرفت. باید از این سازه آبی برای مدیریت و تغذیه منابع آب زیرزمینی استفاده کنیم.
منبع:صبا کد خبر:۲۷۶۸۶۹۹ ۱۶ خرداد ۱۳۹۴ ۱۱:۱۶
