محیط زیست بستری است که حیات و زیست انسان در آن رقم می خورد که گاه برخی تهدیدها ونارسایی ها در این عرصه هزینه ای گزاف به قیمت جان آدمی را در پی خواهد داشت.
در طول سالیان گذشته بنا به دلایل گوناگون عرصه زیست محیطی در جهان،با مخاطرات بسیاری مواجه و همراه شده که دیار ایران زمین نیز از این قاعده مستثنی نبوده ودر برخی حوزه ها،شیب بحران بسیار تندتر از برخی از کشورهای دیگر پیش رفته است.
عرصه محیط زیست بر سه پایه آب،خاک و هوا استوار است و هر گونه خلل در این بخش ها،زنجیره حیات را از هم می گسلد و می تواند بقا موجودات زنده را تحت الشعاع قرار دهد.
در ایران نیز در هر سه حوزه مذکور با چالش ها و نارسایی های بسیاری مواجه هستیم که عرصه آب و هوا مشهود و عنصر خاک همچون آتشی زیر خاکستر در مسیر تخریب و بحران قرار دارد.
در این گزارش ابعاد پیامدهای کم آبی در ایران و حرکت به سمت خشکسالی از نگاه جمعیت شناختی بررسی می شود.
با همه توصیه ها،پند و اندرزها،ظاهرا همچنان بخش قابل توجهی از عموم جامعه به عمق فاجعه در عرصه بحران آبی پی نبرده اند.
گویی همه مخاطرات ناشی از کم آبی را استماع کرده اند اما در مقام عمل کم توجهی ها و بی توجهی های بسیاری در این بخش مشاهده می شود.
سیستم های سنتی آبیاری،عدم تعبیه و به کار گیری شیرآلات قطع کن،لوله های فرسوده،شستشوی خودرو،فرش و…با آب شرب،بخشی از هدر رفت های سنگینی است که در این حوزه جاری و ساری است.
طبق ارزیابی های انجام شده،قریب به۹۲ درصد از هدر رفت آب مشمول بخش کشاورزی می شود که با وجود تسهیلات بلاعوض ۸۵ درصدی که دولت برای تجهیز سیستم های نوین آبیاری تعریف و طراحی کرده اما همچنان بسیاری از زمین های کشاورزی ایران به شیوه های سنتی کشت می شود.
از این میان ۵ درصد باقیمانده معطوف به آب شرب و ۲ تا ۳ درصد دیگر نیز مشمول آب مراکز صنعتی و تولیدی می شود که در هر سه بخش مورد اشاره نارسایی هایی جدی وجود دارد.
**مهاجرت ۵۰ میلیون از کشور برای گریز از بی آبی
پدیده مهاجرت و خشکسالی همواره دومینویی بوده که در طول تاریخ بشریت به طرق و عناوین مختلف در ادوار تاریخی گذشته برخی از اقوام و گروه ها رقم خورده است.
مهاجرت برای بقا،برای فرار از خشکسالی،بی آبی و گریز از فلاکت ناشی از آن،رویدادی تلخ بوده که تاریخ بشریت در مقاطعی آن را تجربه کرده است.
اما این بار خطر جدی تر و عمق و فراگیری آن نیز افزون تر است،جمعیت بیشتر،تخریب بیشتر،آلایندگی مضاعف در کنار برخی بی برنامگی ها در گذشته دست به دست هم داده تا جهان با بحرانی جدی مواجه شود که متاسفانه ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.
عیسی کلانتری،مشاور رئیس جمهور در امور آب به نکته ای تامل برانگیز اشاره کرده است،وی می گوید:در صورت استمرار وضعیت فعلی ۷۰ درصد از جمعیت ایران یعنی معادل ۵۰ میلیون نفر به مناطق و کشورهایی دیگر مهاجرت خواهند کرد.
در چنین شرایطی،وضعیت و سرنوشت ۳۰ درصد باقیمانده نیز مشخص و مبرهن است ونیازی به تبیین و تشریح آن احساس نمی شود.
**ایران در جایگاه نخست بحران آب های سطحی
معضل کم آبی،دغدغه ای جهانی است اما در این میان ایران در حوزه آب های سطحی در رتبه نخست بحران قرار دارد و بعد از ایران،مصر جایگاه دوم را به خود اختصاص داده است.
طبق ارزیابی های منتشر شده،بهره برداری از آب های سطحی در ایران رقم ۹۷ درصدی را یدک می کشد و مصر با رقم ۴۶ درصدی در مقایسه با ایران در درجه بعدی این چالش عظیم قرار دارد.
کلانتری از واقعیت تلخ دیگری نیز پرده بر می بردارد،او معتقد است در صورت تعبیه تجهیزات مدرن و استفاده از تکنولوژی روز و در خوشبینانه ترین حالت ممکن که آن هم مفروضی محال است،در صورت دستیابی به میزان بهره وری ۵/۱ درصدی تا سال ۱۴۰۴،اراضی ایران قادر به تامین غذای ۳۳ میلیون نفر خواهد بود و این در شرایطی است که بهره وری فعلی ما به ۲/۰ درصد می رسد.
**فرهنگ ناصحیح و پر ایراد در استفاده از آب
با نگاهی گذرا به محیط پیرامونی خود با موارد بسیاری از هدر رفت آب مواجه می شویم،از مسواک زدن تا دوش گرفتن بسیاری از افراد جامعه،این نارسایی مشهود و بارز است البته برای مدیریت بهینه مصرف آب،صرفا نباید به مردم تکیه کرد بلکه دولت نیز در قبال این بحران مخاطره آمیز مسئول است.
در طول سنوات گذشته،سد سازی های غیر کارشناسی بخشی از تخریب منابع آبی را به همراه داشته که پرداختن به جزئیات آن در این مجال نمی گنجد.
به واقع برای اعمال مدیریت بهینه،تمامی آحاد جامعه از صدر تا ذیل در قبال مصرف درست،مسئولیت دارند و هر گونه کم توجهی در این حوزه،گامی رو به جلو محسوب می شود،گامی که پیشروی آن نه به سمت بقا بلکه حرکت در مسیر پر نشیب خشکسالی و به تبع نابودی مایه حیات خواهد بود.
اسماعیل کهرم،مشاور رئیس سازمان محیط زیست کشور معتقد است،صرفه جویی و مصرف بهینه در حوزه آب شرب،نقش عمده ای در مدیریت بحران ایفا می کند.
به عقیده وی تفاوت میان مصرف اصولی و غیر اصولی برای هر فرد،۲۰۰ لیتر آب است که میزان بسیار قابل توجهی به نظر می رسد.
**همت عالی،عزم جدی لازمه عبور از بحران آبی
با این اوصاف،اتخاذ روش های اصولی برای پشت سر گذاشتن این بحران،مولفه ای حائز اهمیت است که باید در هر سه عرصه کشاورزی،شرب و صنعتی مدنظر قرار گیرد.
یکی از اصلی ترین راهکارهای حفظ و مدیریت منابع آبی مشمول بهره گیری از شیوه های نوین آبیاری همچون سیستم های قطره ای می شود.
در کنار این امر،عرصه صنعت و از سوی دیگر خانوارها و آحاد جامعه نیز در بخش شرب مسئولند و باید به بهترین نحو ممکن در این حوزه ایفای نقش کنند.
تنها نسخه برون رفت از این معضل و بحران مخاطره آمیز،فرهنگ سازی و تعبیه تجهیزات نوین برای مدیریت مصرف آب است،امری که جز با همت عالی و عزمی جدی مسیر نخواهد شد.
منبع:باشگاه خبرنگاران جوان کد خبر:۵۴۶۹۴۹۶ تاریخ انتشار: ۰۱ بهمن ۱۳۹۴ – ۰۵:۵۹
